Στους τρεις μήνες αφότου ανέλαβε την εξουσία, ο νέος πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Χριστοδουλίδης έθεσε προτεραιότητα την επανάληψη των συνομιλιών για το Κυπριακό. Σχεδόν 100 ημέρες μετά οι συνομιλητές του στον ΟΗΕ πασχίζουν να μιλήσουν μαζί του «τη γλώσσα του συγκεκριμένου», μήπως βρουν σημείο αφετηρίας. Προφανώς, δεν είναι αρκετό να λες γενικολογίες για «επανεκκίνηση από εκεί που μείναμε (στο Κραν Μοντανά)» ύστερα από 6 άγονα χρόνια.
Η τουρκική πλευρά άνοιξε ένα από τα πιο επίμαχα νομικά ζητήματα που «τρομάζουν» την ε/κ πλευρά – το ζήτημα της κυριαρχίας και από πού αυτή εκπηγάζει. Επιχειρηματολογεί ότι η ομοσπονδία δοκιμάστηκε και απέτυχε γιατί η ε/κ πλευρά δεν ενδιαφέρεται να μοιραστεί εξουσία με τους Τ/κ. Ο Τ/κ ηγέτης Ερσίν Τατάρ έχει την πλήρη στήριξη από το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών να καταθέτει στο τραπέζι την απαίτηση για «κυριαρχική ισότητα». Θέλει συνεργασία μεταξύ δύο «κυρίαρχων» κρατών, αντί της «μίας και μόνης κυριαρχίας» του κοινού ομοσπονδιακού κράτους, που με βάση όσα συμφωνήθηκαν (2008-2017) «εκπηγάζει εξίσου από Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους».
Ο ΟΗΕ σε αναμονή
Η αποδέσμευση από την ομοσπονδία είναι διακηρυγμένη θέση και του προέδρου Τ. Ερντογάν. Ο ΟΗΕ στέκει στο μέσον και αναμένει ποιος θα κάνει την καθοριστική κίνηση για να σπάσει το αδιέξοδο. Απορρίπτει τα δύο κράτη, εμμένει στην ομοσπονδία, αλλά βλέπει την τουρκική πλευρά να είναι συγκεκριμένη στο τι ζητά, ενώ την ε/κ πλευρά να παίζει με τον χρόνο. Η νομική επινόηση της τουρκικής διπλωματίας για «κυριαρχική ισότητα» πιέζει την ε/κ πλευρά στα ακανθώδη ζητήματα που ήταν λυμένα προηγουμένως. Είναι η απάντησή της στους «ακροβατισμούς» Αναστασιάδη για 6 χρόνια: δύο κράτη, συνομοσπονδία, χαλαρή ομοσπονδία κοκ. Επειδή δε η πολιτική δεν ασκείται μόνο με λόγια, η Αγκυρα πιέζει και επί του εδάφους: άνοιγμα του Βαρωσιού, μοίρασμα «υπηκοοτήτων» σε Τούρκους εποίκους, τετελεσμένα σε ΑΟΖ.
Η γραμμή διαπραγμάτευσης της Αγκυρας είναι να υποστούν οι Ε/κ τις συνέπειες των ασυνάρτητων επιλογών της ηγεσίας τους. Με αυτή την τακτική παραμερίστηκε το 2020 και ο προοδευτικός ηγέτης των Τ/κ Μ. Ακιντζί, που πάλεψε να κρατήσει ζωντανό το «πλαίσιο Γκουτέρες», τα έξι σημεία για κατάληξη των διαπραγματεύσεων σε στρατηγική συμφωνία. Επί του εδάφους, από το 2020, ο Τούρκος «πρέσβης» στα κατεχόμενα ενεργεί ως «κυβερνήτης», ενσωματώνοντας στην Τουρκία τις αυτόνομες διοικητικές δομές των Τ/κ.
Το ρολόι σταμάτησε
Ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης ζητά να επανέλθει το «ρολόι» του Κυπριακού στο 2017, αλλά τώρα είναι αντιμέτωπος με τη στάση που επέδειξε τόσα χρόνια – δίπλα στον Αναστασιάδη. Οι άνθρωποι του Γκουτέρες είναι καχύποπτοι μαζί του και δεν δίνουν σημασία στα λόγια. Γνωρίζουν ποια στάση τήρησε ο Χριστοδουλίδης στις διαπραγματεύσεις (Μον Πελεράν, Γενεύη, Κραν Μοντανά). Οσο αρνείται να ανοίξει τα χαρτιά του, ο ΟΗΕ ρωτά: Ποιες από τις τότε συγκλίσεις με τον Μ. Ακιντζί δέχεται τελικά; Πώς αντιλαμβάνεται έναν νέο γύρο συνομιλιών; Θα είναι ξανά ανοιχτού τέλους με ατέρμονες συζητήσεις; Δεν υπάρχουν απαντήσεις…
Ο νέος Κύπριος πρόεδρος βιώνει καθημερινά τη διάψευση των εξαγγελιών του. Στην πράξη, δεν είναι αυτός που κάθεται στο τραπέζι και αναμένει την άλλη πλευρά να διαπραγματευτεί. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει. Η Τουρκία είναι απέναντί του, τον περιμένει στη γωνία βάζοντας τους όρους της. Με λίγα λόγια, ο χρόνος άρχισε να μετρά αντίστροφα για τον Χριστοδουλίδη και σύντομα θα δοκιμαστεί στην πράξη.
Μέχρι τον Σεπτέμβριο –όταν πια θα έχουν ολοκληρωθεί οι εκλογικές διαδικασίες σε Ελλάδα και Τουρκία– θα πρέπει να αποφασίσει κατά πόσο θα ανοίξει στον ΟΗΕ τα χαρτιά του. Αν δεν το πράξει, πολύ πιθανόν να μην υπάρξει καμία επανεκκίνηση στη διαδικασία. Η πενταετία του θα σημάνει το «τέλος εποχής»: η Κύπρος θα μείνει με τη διχοτόμηση και η ε/κ πλευρά θα έχει τον τουρκικό στρατό απέναντί της. Για όσους γνωρίζουν καλά, σε ένα παρατεταμένο αδιέξοδο 10ετίας, το σενάριο κατάθεσης της εντολής του γενικού γραμματέα είναι περισσότερο από υπαρκτό, το ίδιο και η αποχώρηση της Ειρηνευτικής Δύναμης.
Ζητείται «πολιτικό θάρρος»
Ο Χριστοδουλίδης ταξίδεψε στο Βερολίνο (25/5) για να βρει στήριξη από τον Γερμανό καγκελάριο Ολαφ Σολτς. Η στιβαρή γερμανική διπλωματία δεν του χαρίστηκε: «Η στάσιμη διαπραγματευτική διαδικασία (πρέπει) να πάρει επιτέλους νέα ώθηση. Αυτό βέβαια απαιτεί πολιτικό θάρρος από όλους τους συμμετέχοντες», ανέφερε με νόημα ο Γερμανός καγκελάριος, για να το ακούσει και ο Κύπριος πρόεδρος δίπλα του.
Εκείνος όμως εξακολουθεί να δίνει στο εσωτερικό την εντύπωση ότι μπορεί να πείσει την Ε.Ε. να ασκήσει για χατίρι του την πολιτική του «καρότου» και του «μαστιγίου» απέναντι στην Τουρκία: να διορίσει απεσταλμένο –έβαλε μάλιστα και τη Μέρκελ στη λίστα–, να του θέσει όρους εντολής, να βγάλει γενικώς «τα κάστανα από τη φωτιά». Κι όλα αυτά, χωρίς ο ίδιος ο Χριστοδουλίδης να κάνει κάτι – να αποδείξει ότι έχει το πολιτικό θάρρος. Ο Σολτς του υπενθύμισε δημόσια ότι οποιαδήποτε συνδρομή της Γερμανίας προϋποθέτει τη συναίνεση όλων – άρα και της Τουρκίας: «Η Γερμανία είναι πρόθυμη να συμβάλει προκειμένου να δημιουργηθεί αμοιβαία εμπιστοσύνη και είμαστε πρόθυμοι -αν αυτό είναι επιθυμητό- να στηρίξουμε τη διαπραγματευτική διαδικασία».
Ο Χριστοδουλίδης έχει πλάσει ένα διπλωματικό θεώρημα για συγχρονισμό της επίλυσης του Κυπριακού με τις ευρωτουρκικές σχέσεις. Τον Μάρτιο του 2016, όμως, εν μέσω της προσφυγικής κρίσης, η Ε.Ε. είχε αποφασίσει να αναθερμάνει τις σχέσεις με την Τουρκία – εξού και η ομόφωνη δήλωση για ξεπάγωμα κεφαλαίων, ενισχυμένη τελωνειακή ένωση, απελευθέρωση βίζας.
Στο Κυπριακό, οι διαπραγματεύσεις Αναστασιάδη – Ακιντζί ήταν στο καλύτερο σημείο, με ισχυρή δυναμική και ανάμεσα στην κοινή γνώμη. Κι όμως, ο Αναστασιάδης πήγαινε με το… στανιό σε συνομιλίες – τρεις φορές εγκατέλειψε το τραπέζι με γελοία επιχειρήματα, μέχρι που τίναξε τα πάντα στον αέρα. Στο Συμβούλιο, η Κύπρος έβαζε προσκόμματα στην Τουρκία μαζί με τους συντηρητικούς Αυστριακούς και άλλους. Η αλήθεια είναι μία: ο καταλύτης των ευρωτουρκικών μπορεί να λειτουργήσει, αλλά χρειάζεται «πολιτικό θάρρος» πρώτα από την Κύπρο. Ακολούθως, μεγάλη δέσμευση και χρόνο να δουλέψει από την πλευρά των Ευρωπαίων και, ακόμα, στήριξη των ΗΠΑ.
*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου
