Μπορεί η πανδημία του κορονοϊού να βρίσκεται σε αποδρομή και τα περισσότερα προληπτικά μέτρα να έχουν αρθεί, όμως οι κίνδυνοι από λοιμώδεις μεταδοτικές νόσους παραμένουν, με αποτέλεσμα να παραμένουν τα γενικά μέτρα προφύλαξης τόσο σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Η έμφαση δίνεται στις πύλες εισόδου κάθε χώρας ώστε να αποτρέπεται η είσοδος και μετάδοση λοιμογόνων παραγόντων.
Με νεότερη απόφαση του υπουργείου Υγείας, υπενθυμίζεται η ανάγκη για προετοιμασία και ετοιμότητα στα λιμάνια της χώρας, με 18 βήματα που οδηγούν στον τον έγκαιρο εντοπισμό και την διαχείριση συμβάντων δημόσιας υγείας επί των πλοίων (συμπεριλαμβανομένων αυτών που σχετίζονται με άτομα που έχουν εκδηλώσει συμπτώματα λοιμωδών νοσημάτων όπως γαστρεντερίτιδας, γρίπης, COVID-19).
Παράλληλα τονίζει πως σε περίπτωση που διαπιστωθούν περιστατικά ασθένειας 48 ώρες πριν την άφιξη στο λιμάνι, πρέπει να αποσταλεί στο Ναυτιλιακή Δήλωση Υγείας το συντομότερο δυνατόν, ενώ ακόμη κι αν δεν υπάρχουν κίνδυνοι δημόσιας υγείας, η Ναυτιλιακή Δήλωση Υγείας θα πρέπει να υποβάλλεται πάντα πριν τον κατάπλου στο λιμάνι έστω και εάν όλες οι απαντήσεις στη Ναυτιλιακή Δήλωση Υγείας είναι αρνητικές.
Διεθνείς υποχρεώσεις
Ο αναθεωρημένος Διεθνής Υγειονομικός Κανονισμός (ΔΥΚ), ορίζει τις υγειονομικές απαιτήσεις στις πύλες εισόδου μιας χώρας, εστιάζοντας σε σχέδια έκτακτης ανάγκης και προδιαγραφές για το προσωπικό, τις εγκαταστάσεις, τις κτιριακές υποδομές κλπ. Πρόκειται για προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται ανά πάσα στιγμή, ανεξάρτητα από την επιδημιολογική κατάσταση ή την ανακοίνωση πανδημίας ή άλλου έκτακτου περιστατικού διεθνούς εμβέλειας.
Ενισχυτικά τη διατήρηση βασικού δυναμικού για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων δημόσιας υγείας λειτουργεί και ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός του 2022 για τις σοβαρές διασυνοριακές απειλές, που προωθεί τη συνεργασία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τα κράτη μέλη και τα αρμόδια όργανα και οργανισμούς της Ένωσης, στο ευρύτερο πλαίσιο ετοιμότητας και αντίδρασης του ΠΟΥ για καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που περιέχονται στον ΔΥΚ. Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας, η Κομισιόν, καταρτίζει σχέδια πρόληψης, ετοιμότητας και αντίδρασης της Ε.Ε. για αντιμετώπιση διασυνοριακών απειλών αποτελεσματικά και συντονισμένα. Τα σχέδια αυτά λειτουργούν συμπληρωματικά προς τα εθνικά σχέδια πρόληψης, ετοιμότητας και αντίδρασης.
Η νέα απόφαση του υπουργείου, υπενθυμίζει την ανάγκη εφαρμογής του ΔΥΚ και την απαρέγκλιτη τήρηση των νέων ρυθμίσεων.
Υγειονομικές απαιτήσεις στα λιμάνια
Ο Διεθνής Υγειονομικός Κανονισμός (ΔΥΚ), προβλέπει ότι τα λιμάνια, πρέπει να διαθέτουν σχέδια έκτακτης ανάγκης. Τα σχέδια αυτά, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη όλες τις κατηγορίες κινδύνων δημόσιας υγείας και όλα τα μέτρα ελέγχου τα οποία θα υλοποιηθούν σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης στα πλοία και στους λιμένες.
Οι κίνδυνοι δημόσιας υγείας περιλαμβάνουν:
- λοιμώδη νοσήματα,
- διαβιβαστές ή προσβολή από αυτούς,
- περιβαλλοντικά συμβάντα με επίπτωση στην δημόσια υγεία και πιθανή διεθνή εξάπλωση (π.χ. ανθυγιεινές συνθήκες, μολυσμένο νερό έρματος)
- συμβάντα χημικών κινδύνων
- συμβάντα ραδιενεργών κινδύνων
- συμβάντα άγνωστης προέλευσης.
Κάθε λιμάνι πρέπει να αναπτύξει ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης βασισμένο στο εκάστοτε δυναμικό του και λαμβάνοντας υπόψη το προφίλ κινδύνου του λιμένα.
Ασκήσεις – Προσομοίωση
Μετά την ανάπτυξη του σχεδίου, θα πρέπει να γίνεται ανασκόπηση και επικύρωση αυτού από όλους τους φορείς που εμπλέκονται στην υλοποίηση του. Στην συνέχεια θα πρέπει να ελέγχεται με ασκήσεις επί χάρτου ή προσομοίωσης. Μετά την οριστικοποίησή του, το σχέδιο θα πρέπει να κοινοποιείται σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Το προσωπικό που εμπλέκεται στην υλοποίηση του σχεδίου θα πρέπει να εκπαιδεύεται στις σχετικές διαδικασίες του σχεδίου.
Έκτακτη ανάγκη από μεταδοτικό κρούσμα
Το σχέδιο έκτακτης ανάγκης θα πρέπει να αναθεωρείται βάσει της εμπειρίας από την εφαρμογή του τόσο σε ασκήσεις, όσο και σε αληθινά περιστατικά δημόσιας υγείας, αλλά και μετά από αλλαγές στο δυναμικό του λιμένα.
Εκτός από το σχέδιο έκτακτης ανάγκης, τα λιμάνια με πλοία διεθνών πλόων πρέπει να διαθέτουν ειδικά σχέδια έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση κρούσματος μεταδοτικού νοσήματος ή έξαρσης κρουσμάτων. Οι διαδικασίες που περιλαμβάνονται στα σχέδια αυτά θα πρέπει να είναι προτυποποιημένες για τον ενιαίο τρόπο αντιμετώπισης πιθανού ή επιβεβαιωμένου κρούσματος που θα εμφανιστεί. 
18 διαδικασίες
Οι απαιτούμενες διαδικασίες περιλαμβάνουν:
- Διαχείριση κρούσματος
- Διερεύνηση και διαχείριση επαφών κρούσματος.
- Σχέδιο επικοινωνίας μεταξύ των τοπικών φορέων που φέρουν ευθύνη για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση περιστατικών δημόσιας υγείας εντός του λιμένα, καθώς και μεταξύ των τοπικών φορέων με τους φορείς σε κεντρικό επίπεδο συμπεριλαμβανομένου του Εθνικού Σημείου Επαφής για θέματα εφαρμογής ΔΥΚ.
- Τυποποίηση της αποστολής επιδημιολογικών δεδομένων από την πύλη εισόδου στον ΕΟΔΥ και το Εθνικό Σημείο Επαφής για θέματα εφαρμογής ΔΥΚ.
- Πρωτόκολλο για την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ του λιμένα και των φορέων παροχής υπηρεσιών υγείας για την αντιμετώπιση περιστατικών προκαλούμενων από βιολογικούς (λοιμώδη νοσήματα) και άλλους παράγοντες.
- Διαδικασίες εκπαίδευσης προσωπικού στην χρήση των εγγράφων υγείας του ΔΥΚ.
- Κατάρτιση πρωτοκόλλων για την επικοινωνία του λιμένα με τους λιμένες άλλων κρατών και δοκιμαστική εφαρμογή αυτών.
- Διαδικασία για τη συνέντευξη ταξιδιωτών (εκτεθειμένων ή νοσούντων) και λήψη ιατρικού και αναλυτικού ταξιδιωτικού ιστορικού συμπτωματικών ταξιδιωτών.
- Διαδικασία για τη διαχείριση των κρουσμάτων και των επαφών τους.
- Διαδικασία διακομιδής των νοσούντων ταξιδιωτών σε εγκαταστάσεις για ιατρική εξέταση και διάγνωση, κατάλληλα εξοπλισμένων και στελεχωμένων.
- Διαδικασία μεταφοράς νοσούντων ταξιδιωτών σε νοσοκομείο.
- Πρόγραμμα επιθεώρησης του περιβάλλοντος της πύλης εισόδου.
- Διαδικασίες εφαρμογής των παρακάτω μέτρων δημόσιας υγείας στον λιμένα:
α) σε σχέση με ταξιδιώτες: διαχείριση κρουσμάτων και εφαρμογή εξακρίβωσης των επαφών υπόπτων κρουσμάτων.
β) σε σχέση με μεταφορικά μέσα: επιθεώρηση, εφαρμογή ορθής διαχείρισης (απολύμανσης, απομόλυνσης, απεντόμωσης, μυοκτονίας κτλ.) αποσκευών, φορτίων, εμπορευματοκιβωτίων, μεταφορικών μέσων, εμπορευμάτων, ταχυδρομικών πακέτων ή ανθρώπινων σορών.
- Διαδικασίες για τον καθαρισμό και απολύμανση των μεταφορικών μέσων και των εγκαταστάσεων, διαχείρισης μολυσματικών απορριμμάτων καθώς και οδηγίες χρήσης των μέσων ατομικής προστασίας (ΜΑΠ) από το προσωπικό.
- Διαδικασία εντοπισμού και διαχείρισης αποσκευών.
- Οδηγίες χρήσης εξοπλισμού (το προσωπικό πρέπει να είναι εκπαιδευμένο στο χειρισμό του εξοπλισμού σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή, συμπεριλαμβανομένης της βαθμονόμησης και ελέγχου της ακρίβειας του εξοπλισμού).
- Διαδικασία για την υγειονομική παρατήρηση (παρακολούθηση της υγείας ταξιδιώτη στο πέρασμα του χρόνου με σκοπό τον προσδιορισμό του κινδύνου μετάδοσης της νόσου).
- Περισσότερες οδηγίες για την κατάρτιση σχεδίου αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης σε περίπτωση κρούσματος μεταδοτικού νοσήματος του λιμένα περιέχονται στις Οδηγίες της Ευρωπαϊκής δράσης EU HEALTHY GATEWAYS «Tool for contingency plan development and assessment for ports» (https://www.healthygateways.eu/).
Σύμφωνα με τη νέα απόφαση, το Σχέδιο αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης σε περίπτωση κρούσματος μεταδοτικού νοσήματος στο λιμάνι ή έξαρσης κρουσμάτων πρέπει να ενεργοποιείται ανάλογα με το νόσημα, τη σοβαρότητα, τη μεταδοτικότητά του κλπ.
Oι φορείς διαχείρισης των λιμανιών με πλοία διεθνών πλόων πρέπει να μεριμνήσουν για χώρους όπου θα μεταφέρονται τα πιθανά/επιβεβαιωμένα κρούσματα και οι επαφές τους για την εξέτασή τους και την απομόνωση/καραντίνα, εφόσον κριθεί απαραίτητο.
Όλο το εμπλεκόμενο προσωπικό πρέπει να είναι εκπαιδευμένο να εφαρμόσει το προβλεπόμενο Σχέδιο αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης ή τις προτυποποιημένες επιχειρησιακές διαδικασίες και να γνωρίζει με ποιον θα επικοινωνήσει σε περίπτωση πιθανού κρούσματος.
Οι επαγγελματίες υγείας των υγειονομικών υπηρεσιών των λιμένων (Υγειονομεία) θα πρέπει να είναι σε ετοιμότητα για την αντιμετώπιση πιθανών/επιβεβαιωμένων περιστατικών μεταξύ των ταξιδιωτών, καθώς επίσης και των επαφών τους.
Για ενέργειες στα Υγειονομεία Λιμένων αρμόδιες είναι οι Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας των Περιφερειών. 
Κρουαζιερόπλοια και επιβάτες
Συνιστάται στα σχέδια έκτακτης ανάγκης των λιμένων τα οποία δέχονται κρουαζιερόπλοια διεθνών πλόων να λαμβάνεται υπόψη το διαθέσιμο δυναμικό για τη διαχείριση συμβάντων δημόσιας υγείας, καθώς και ο μέγιστος αριθμός κρουαζιερόπλοιων και επιβατών που είναι δυνατόν να διαχειριστεί το λιμάνι σε περίπτωση έκτακτων περιστατικών δημόσιας υγείας, είτε ως λιμάνι βάσης «home port», είτε ως λιμάνι έκτακτης ανάγκης «contingency port», είτε ως λιμάνι ενδιάμεσων προορισμών «transit port», τόσο ημερησίως όσο και συνολικά για την τουριστική σεζόν.
Προτεινόμενα κριτήρια για τον σκοπό αυτό είναι οι διαθέσιμοι χώροι για τη λήψη μέτρων δημόσιας υγείας σε ταξιδιώτες, η δυναμικότητα σε κλίνες νοσηλείας, το δυναμικό για τη λήψη μέτρων δημόσιας υγείας στα πλοία κ.α.
Αναφορά πιθανών κρουσμάτων
Σύμφωνα με τον Διεθνή Υγειονομικό Κανονισμό, ο επικεφαλής αξιωματικός του κρουαζιερόπλοιου ή ο αντιπρόσωπός του θα γνωστοποιεί στις αρχές ελέγχου του λιμανιού το νωρίτερο δυνατόν πριν από τον κατάπλου ή την άφιξή τους στο λιμάνι τυχόν περιπτώσεις ασθένειας που είναι ενδεικτικές νόσου μολυσματικής φύσεως ή στοιχεία κινδύνου δημόσιας υγείας στο πλοίο μόλις αυτές οι περιπτώσεις ασθένειας ή τα στοιχεία γίνουν γνωστά στον αξιωματικό ή κυβερνήτη.
Αυτές οι πληροφορίες θα πρέπει να διαβιβάζονται αμέσως στην αρμόδια αρχή του λιμανιού υποβάλλοντας τη Ναυτιλιακή Δήλωση Υγείας.
Οι Ναυτιλιακές Δηλώσεις Υγείας, MDH υποβάλλονται στην Εθνική Ενιαία Ναυτιλιακή Θυρίδα (ΕΕΝΘ) σύμφωνα με τα όσα προβλέπονται στην Οδηγία 2010/65/ΕΕ, για τις διατυπώσεις υποβολής δηλώσεων για τα πλοία κατά τον κατάπλου ή και απόπλου από λιμένες των κρατών μελών. Η σχετική οδηγία ενσωματώθηκε στο εθνικό μας δίκαιο με το Π.Δ. 125/2012 (Α’ 221).
Εφόσον υπάρχει μία ή περισσότερες θετικές απαντήσεις στη Ναυτιλιακή Δήλωση Υγείας, ο πλοίαρχος ή άλλο πρόσωπο ειδικά εξουσιοδοτημένο από αυτόν που εκμεταλλεύεται το πλοίο κοινοποιεί τη Ναυτιλιακή Δήλωση Υγείας, τουλάχιστον 48 ώρες πριν από τον κατάπλου σε ελληνικό λιμένα ή σε περίπτωση που τα περιστατικά ασθένειας/στοιχεία άλλου κινδύνου διαπιστωθούν σε χρονικό διάστημα μικρότερο των 48 ωρών πριν την άφιξη στο λιμάνι, τότε η Ναυτιλιακή Δήλωση Υγείας πρέπει να σταλεί ευθύς μόλις η πληροφορία αυτή είναι διαθέσιμη.
Σε κάθε περίπτωση ύπαρξης ή μη ύπαρξης μολυσματικών ασθενειών/ άλλων κινδύνων δημόσιας υγείας, η Ναυτιλιακή Δήλωση Υγείας θα πρέπει να υποβάλλεται πάντα πριν τον κατάπλου στο λιμάνι έστω και εάν όλες οι απαντήσεις στη Ναυτιλιακή Δήλωση Υγείας είναι αρνητικές.
Η Ναυτιλιακή Δήλωση Υγείας (Maritime Declaration of Health – MDH) πρέπει να περιλαμβάνει όλα τα πιθανά ή βεβαιωμένα κρούσματα λοιμωδών νοσημάτων ή άλλων κινδύνων δημόσιας υγείας από την αρχή του δρομολογίου του ταξιδιού ακόμα και στην περίπτωση που τα κρούσματα έχουν αποβιβαστεί σε προηγούμενο λιμάνι του δρομολογίου ή έχουν αναρρώσει.
Η Ναυτιλιακή Δήλωση Υγείας θα προσυπογράφεται από τον ιατρό του πλοίου, εάν υπάρχει.
