Το πολίτευμα είναι ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται και ασκείται η εξουσία. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, οι θεωρίες γύρω από τα πολιτεύματα παρουσιάζουν τυπολογίες που επιτρέπουν τη διάκριση μεταξύ «καλών» και «εκφυλισμένων» μορφών.
Ο Αριστοτέλης διαχώριζε τρία «καλά» πολιτεύματα, τη βασιλεία, την αριστοκρατία και την πολιτεία (δημοκρατία) και τρεις εκφυλισμένες μορφές τους, τη τυραννία, την ολιγαρχία και την οχλοκρατία αντίστοιχα.
Στη σύγχρονη θεωρία, τα πολιτεύματα ταξινομούνται κυρίως σε μοναρχικά, ολιγαρχικά και δημοκρατικά:
- Στα μοναρχικά, η εξουσία συγκεντρώνεται σε ένα άτομο, συνήθως κληρονομικό μονάρχη.
- Στα ολιγαρχικά, η εξουσία ανήκει σε λίγους.
- Στα δημοκρατικά, πηγή εξουσίας είναι ο λαός.
Η δημοκρατία διακρίνεται με βάση το εύρος συμμετοχής και τους θεσμικούς περιορισμούς.
- Η άμεση δημοκρατία είναι εκείνη όπου οι πολίτες αποφασίζουν απευθείας, χωρίς αντιπροσώπους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αρχαία Αθήνα, ενώ στη σύγχρονη εποχή συναντάται με τη μορφή των δημοψηφισμάτων.
- Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι η πλέον διαδεδομένη μορφή, όπου ο λαός εκφράζεται μέσω εκλεγμένων βουλευτών.
- Η απόλυτη δημοκρατία είναι σπάνια και σημαίνει ότι ο λαός κυβερνά χωρίς κανένα περιορισμό.
- Η περιορισμένη δημοκρατία, όπως ισχύει σήμερα στην Ελλάδα, σημαίνει ότι η εξουσία του λαού ασκείται υπό το πλαίσιο του Συντάγματος.
Η σύγχρονη πολιτική επιστήμη εξετάζει τα πολιτεύματα και από τη σκοπιά του τρόπου λειτουργίας της εκτελεστικής εξουσίας.
- Στο προεδρικό σύστημα (ΗΠΑ, Κύπρος), ο Πρόεδρος είναι και αρχηγός κράτους και κυβέρνησης, ανεξάρτητος από το κοινοβούλιο.
- Στο ημιπροεδρικό σύστημα (Γαλλία), ο Πρόεδρος μοιράζεται την εξουσία με τον Πρωθυπουργό και την Κυβέρνηση.
- Στο προεδρευόμενο κοινοβουλευτικό σύστημα (Ελλάδα, Γερμανία, Ιταλία), η Κυβέρνηση εξαρτάται από τη Βουλή, ενώ ο Πρόεδρος έχει περισσότερο συμβολικό ρόλο.
- Στο βασιλευόμενο κοινοβουλευτικό σύστημα (Ηνωμένο Βασίλειο, Σουηδία), ο βασιλιάς είναι αρχηγός κράτους με περιορισμένες εξουσίες.
- Τέλος, το σύστημα της κυβερνώσας βουλής (Ελβετία)& χαρακτηρίζεται από κυριαρχία της Βουλής και ισχυρούς θεσμούς άμεσης δημοκρατίας.
Η Ελλάδα γνώρισε ποικίλες μορφές πολιτευμάτων από την ανεξαρτησία της μέχρι σήμερα.
- 1833-1843: Απόλυτη μοναρχία υπό τον Όθωνα
- 1844-1862: Συνταγματική μοναρχία
- 1862-1863: Κυβερνώσα βουλή
- 1864-1924: Βασιλευόμενη δημοκρατία
- 1927-1935 Προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία, γνωστή ως Β’ Ελληνική Δημοκρατία
- 1952-1967: Βασιλευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία
- Από το 1975: Προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία, η λεγόμενη Γ’ Ελληνική Δημοκρατία, η οποία διαρκεί μέχρι σήμερα.
Οι πολιτειακές αυτές μεταβολές αντανακλούν τις ιστορικές συγκυρίες, τις κοινωνικές πιέσεις και την ανάγκη για εδραίωση δημοκρατικών θεσμών.
Το ισχύον Σύνταγμα του 1975, όπως έχει αναθεωρηθεί, στηρίζεται σε μια σειρά αρχών που συγκροτούν τον πυρήνα του πολιτεύματος:
- Δημοκρατική αρχή: κατοχυρώνει τη λαϊκή κυριαρχία, σύμφωνα με την οποία όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό και υπάρχουν υπέρ αυτού.
- Αντιπροσωπευτική αρχή: οι βουλευτές εκλέγονται με καθολική ψήφο και εκπροσωπούν το έθνος.
- Κοινοβουλευτική αρχή: η Κυβέρνηση εξαρτάται από την εμπιστοσύνη της βουλής.
- Προεδρευόμενη δημοκρατία: ο Πρόεδρος εκλέγεται από τη βουλή και έχει περιορισμένες, συμβολικές αρμοδιότητες.
- Πολυκομματισμός: το Σύνταγμα αναγνωρίζει και προστατεύει τα πολιτικά κόμματα.
- Διάκριση των εξουσιών: η νομοθετική, η εκτελεστική και η δικαστική λειτουργία είναι διακριτές και αλληλοελέγχονται.
- Κράτος δικαίου: η άσκηση κάθε εξουσίας οριοθετείται από το Σύνταγμα και τους νόμους.
- Κοινωνικό κράτος: το κράτος υποχρεούται να μεριμνά για κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα και προστασία των αδυνάτων.
Σήμερα, η Γ’ Ελληνική Δημοκρατία θεμελιώνεται πάνω σε αρχές που συνδυάζουν την λαϊκή κυριαρχία, την αντιπροσώπευση, τον κοινοβουλευτισμό και το κράτος δικαίου, ενσωματώνοντας ταυτόχρονα κοινωνικές ευαισθησίες και την ευρωπαϊκή προοπτική.
Το ισχύον Σύνταγμα, αν και έχει αναθεωρηθεί αρκετές φορές, παραμένει ο βασικός πυλώνας θεσμικής σταθερότητας και δημοκρατικής λειτουργίας, ενσωματώνοντας την εμπειρία δύο αιώνων ελληνικής πολιτειακής ιστορίας.
Οι Θεμελιώδεις αρχές βρίσκονται στο ισχύον Σύνταγμα στα εξής άρθρα:
- Δημοκρατική αρχή (λαϊκή κυριαρχία): Άρθρο 1 παρ. 2-3 Σ «θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα».
- Αντιπροσωπευτική αρχή: Άρθρο 51 παρ. 2 Σ «Οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το Έθνος».
- Κοινοβουλευτική αρχή: Άρθρο 84 Σ το οποίο καθιερώνει την «αρχή της δεδηλωμένης»: «η κυβέρνηση οφείλει να έχει την εμπιστοσύνη της βουλής».
- Προεδρευόμενη αρχή: Άρθρο 30 Σ όπου ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι αιρετός από τη βουλή και έχει κυρίως ρυθμιστικές-συμβολικές αρμοδιότητες.
- Πολυκομματισμός: Άρθρο 29 Σ όπου αναγνωρίζονται και προστατεύονται τα πολιτικά κόμματα που υπηρετούν την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος.
- Διάκριση των εξουσιών: Άρθρο 26 Σ όπου η νομοθετική λειτουργία ασκείται από τη βουλή και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, η εκτελεστική λειτουργία ασκείται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και την Κυβέρνηση και η δικαστική λειτουργία ασκείται από τα δικαστήρια των οποίων οι αποφάσεις εκτελούνται στο όνομα του Ελληνικού λαού.
- Κράτος δικαίου: Άρθρο 25 παρ. 1-2 Σ όπου τα δικαιώματα του ανθρώπου ισχύουν για όλους και δεσμεύουν τα όργανα του κράτους, η αρχή της αναλογικότητας ισχύει σε κάθε περιορισμό.
- Κοινωνικό κράτος: Άρθρο 25 παρ. 1 β) Σ όπου το Σύνταγμα επιβάλει στο κράτος την υποχρέωση να εγγυάται την αποτελεσματική άσκηση των κοινωνικών δικαιωμάτων και να μεριμνά για την κοινωνική συνοχή.
Μέχρι εδώ είδαμε επιγραμματικά τα κομβικά σημεία του δημοσίου δικαίου (πηγές και οργανωτικές βάσεις). Τώρα ήρθε η στιγμή να περάσετε στην πράξη: να ελέγξετε τις γνώσεις σας σε μεγαλύτερο εύρος θεμάτων, μέσα από ερωτήσεις που δοκιμάζουν και τη θεωρία και την ετοιμότητά σας:
1. Σε ποια έτη έγιναν οι πρώτες αναθεωρήσεις μετά το Σύνταγμα του 1911;
Α. 1920 και 1923
Β. 1925 και 1927
Γ. 1935 και 1952
Δ. 1975 και 1986
2. Ποιο Σύνταγμα καθιέρωσε τη βασιλευόμενη δημοκρατία;
Α. 1844
Β. 1864
Γ. 1911
Δ. 1927
3. Ποια είναι η βασική καινοτομία του Συντάγματος του 1952;
Α. Ελευθερία του Τύπου
Β. Δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες
Γ. Καθιέρωση δημοψηφίσματος
Δ. Κατοχύρωση κοινωνικού κράτους
4. Σε ποιο Σύνταγμα εισήχθη για πρώτη φορά η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου;
Α. 1927
Β. 1952
Γ. 1975
Δ. 1986
5. Ποιο άρθρο ρυθμίζει τη διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος;
Α. 26
Β. 51
Γ. 110
Δ. 120
6. Ποια από τις παρακάτω χρονολογίες δεν αντιστοιχεί σε αναθεώρηση του Συντάγματος;
Α. 1927
Β. 1952
Γ. 1986
Δ. 2004
7. Το Σύνταγμα του 1911 θεωρείται:
Α. Αναθεωρητικό Σύνταγμα
Β. Νέο Σύνταγμα
Γ. Σύνταγμα της Β’ Δημοκρατίας
Δ. Σύνταγμα δικτατορικού χαρακτήρα
8. Η αναθεώρηση του 1986 είχε ως κύριο αποτέλεσμα:
Α. Την καθιέρωση του κοινωνικού κράτους
Β. Τον περιορισμό των αρμοδιοτήτων του ΠτΔ
Γ. Την εισαγωγή καθολικής ψήφου
Δ. Την κατάργηση της μοναρχίας
9. Το Σύνταγμα του 1975 τέθηκε σε ισχύ:
Α. Μετά τον Εμφύλιο
Β. Μετά την κατάρρευση της δικτατορίας
Γ. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Δ. Στην περίοδο του Μεσοπολέμου
10. Σε ποιο Σύνταγμα εντάχθηκαν για πρώτη φορά εκτεταμένα κοινωνικά δικαιώματα;
Α. 1844
Β. 1864
Γ. 1911
Δ. 1975
11. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ de facto και de jure καθεστώτος;
Α. Το πρώτο αφορά την πράξη, το δεύτερο τη νομική θεμελίωση
Β. Το πρώτο είναι νόμιμο, το δεύτερο όχι
Γ. Το πρώτο είναι δημοκρατικό, το δεύτερο αυταρχικό
Δ. Το πρώτο αφορά διεθνείς σχέσεις, το δεύτερο εσωτερικό δίκαιο
12. Ποιο καθεστώς χαρακτηρίζεται από συγκέντρωση εξουσίας σε λίγους;
Α. Δημοκρατία
Β. Ολιγαρχία
Γ. Φιλελεύθερη δημοκρατία
Δ. Κοινοβουλευτισμός
13. Ποιο από τα παρακάτω δεν είναι χαρακτηριστικό φιλελεύθερης δημοκρατίας;
Α. Κράτος δικαίου
Β. Διάκριση εξουσιών
Γ. Απόλυτη εξουσία αρχηγού κράτους
Δ. Ατομικά δικαιώματα
14. Η διάκριση «ολοκληρωτικού» και «αυταρχικού» καθεστώτος βασίζεται;
Α. Στην ύπαρξη Συντάγματος
Β. Στην έκταση ελέγχου κοινωνίας και οικονομίας
Γ. Στην ύπαρξη αντιπροσωπευτικών θεσμών
Δ. Στη διάρκεια της εξουσίας
15. Παράδειγμα de facto χωρίς de jure νομιμοποίηση είναι:
Α. Συνταγματική μοναρχία
Β. Κοινοβουλευτική δημοκρατία
Γ. Δικτατορία με πραξικόπημα
Δ. Ομοσπονδιακή δημοκρατία
16. Η οχλοκρατία, κατά τον Αριστοτέλη, αποτελεί:
Α. Υγιή μορφή δημοκρατίας
Β. Εκφυλισμένη μορφή δημοκρατίας
Γ. Μορφή ολιγαρχίας
Δ. Μορφή μοναρχίας
17. Το αυταρχικό καθεστώς διαφέρει από το ολοκληρωτικό γιατί:
Α. Δεν υπάρχει κυβέρνηση
Β. Ασκεί περιορισμένο πολιτικό έλεγχο
Γ. Στηρίζεται μόνο στη βία
Δ. Είναι πάντα μοναρχικό
18. Στην ολιγαρχία:
Α. Η εξουσία ανήκει σε όλους
Β. Η εξουσία συγκεντρώνεται σε λίγους
Γ. Δεν υπάρχουν κανόνες δικαίου
Δ. Ο αρχηγός κράτους είναι εκλεγμένος
19. Η φιλελεύθερη δημοκρατία θεμελιώνεται κυρίως:
Α. Στην απόλυτη εξουσία του ηγέτη
Β. Στην κατοχύρωση ατομικών δικαιωμάτων
Γ. Στην απουσία δικαστηρίων
Δ. Στην κληρονομικότητα
20. Ο όρος de jure σημαίνει:
Α. Στην πράξη
Β. Στην ουσία
Γ. Σύμφωνα με τον νόμο
Δ. Σύμφωνα με το έθνος
Απαντήσεις
1.Β, 2.Β, 3.Β, 4.Γ, 5.Γ, 6.Β, 7.Α, 8.Β, 9.Β, 10.Γ, 11.Α, 12.Β, 13.Γ, 14.Β, 15.Γ, 16.Β, 17.Β, 18.Β, 19.Β, 20.Γ
21. Ποια συνταγματική αναθεώρηση περιόρισε τις εξουσίες του Προέδρου της Δημοκρατίας;
Α. 1975
Β. 1986
Γ. 2001
Δ. 2019
22. Σε ποιο Σύνταγμα εισήχθη η καθολική ανδρική ψηφοφορία στην Ελλάδα;
Α. 1844
Β. 1864
Γ. 1911
Δ. 1927
23. Ποιο Σύνταγμα καθιέρωσε για πρώτη φορά το δημοψήφισμα στην Ελλάδα;
Α. 1911
Β. 1927
Γ. 1952
Δ. 1975
24. Ποια είναι η κύρια διαφορά ανάμεσα σε μοναρχικό και δημοκρατικό πολίτευμα;
Α. Ο τρόπος εκλογής του αρχηγού κράτους
Β. Η διάρκεια της θητείας
Γ. Η ύπαρξη Συντάγματος
Δ. Ο αριθμός των πολιτικών κομμάτων
25. Σε ποιο Σύνταγμα εντάχθηκε για πρώτη φορά η διάκριση των εξουσιών;
Α. 1844
Β. 1864
Γ. 1911
Δ. 1975
26. Το άρθρο 120 παρ. 4 Σ κατοχυρώνει:
Α. Το δικαίωμα ψήφου
Β. Την ισότητα φύλων
Γ. Το δικαίωμα αντίστασης
Δ. Την αρχή της αναλογικότητας
27. Ποιο είναι χαρακτηριστικό ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος;
Α. Περιορισμένος πολιτικός έλεγχος
Β. Πλήρης έλεγχος κοινωνίας, οικονομίας και ιδεολογίας
Γ. Ανυπαρξία Συντάγματος
Δ. Μοναρχικός χαρακτήρας
28. Ποιο Σύνταγμα εισήγαγε τον θεσμό του αιρετού Προέδρου της Δημοκρατίας;
Α. 1911
Β. 1927
Γ. 1952
Δ. 1975
29. Ποια αρχή διασφαλίζει την ισοτιμία των πολιτικών κομμάτων;
Α. Δημοκρατική
Β. Πολυκομματισμού
Γ. Κοινωνικού κράτους
Δ. Κοινοβουλευτική
30. Ο όρος «κράτος δικαίου» σημαίνει ότι:
Α. Ο Πρόεδρος δεσμεύεται μόνο από τον εαυτό του
Β. Η κυβέρνηση μπορεί να ενεργεί ανεξέλεγκτα
Γ. Όλοι δεσμεύονται από το Σύνταγμα και τους νόμους
Δ. Ο στρατός έχει τον έλεγχο
31. Σε ποιο Σύνταγμα καθιερώθηκε για πρώτη φορά η ευθύνη των Υπουργών;
Α. 1844
Β. 1864
Γ. 1911
Δ. 1927
32. Ποια αρχή εξασφαλίζει ότι η κυβέρνηση λογοδοτεί στη βουλή;
Α. Αντιπροσωπευτική
Β. Κοινοβουλευτική
Γ. Δημοκρατική
Δ. Πολυκομματισμού
33. Ποιο πολίτευμα συνδυάζει στοιχεία προεδρικού και κοινοβουλευτικού πολιτεύματος;
Α. Προεδρικό
Β. Ημιπροεδρικό
Γ. Άμεση δημοκρατία
Δ. Βασιλευόμενη
34. Ποια από τις παρακάτω χώρες διαθέτει βασιλευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία;
Α. Γαλλία
Β. Γερμανία
Γ. Σουηδία
Δ. Κύπρος
35. Ποια είναι η κορυφαία έκφραση της άμεσης δημοκρατίας στη σύγχρονη Ελλάδα;
Α. Οι εκλογές
Β. Τα δημοψηφίσματα
Γ. Οι απεργίες
Δ. Οι αποφάσεις του ΣτΕ
Απαντήσεις
21.Β, 22.Α, 23.Β, 24.Α, 25.Α, 26.Γ, 27.Β, 28.Β, 29.Β, 30.Γ, 31.Α, 32.Β, 33.Β, 34.Γ, 35.Β
