Πλήρη εικόνα για την πολιτική και την στρατιωτική κατάσταση στην Κύπρο, αλλά και στην απέναντι της μεγαλονήσου Τουρκία είχε η ΚΥΠ (Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών), το 1974, πριν από την εισβολή, σύμφωνα με τα απόρρητα έγγραφα της υπηρεσίας, τα οποία αποχαρακτηρίστηκαν και δόθηκαν σήμερα στην δημοσιότητα από την ΕΥΠ (Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών), όπως ονομάζεται πλέον η ελληνική υπηρεσία πληροφοριών.
Οι πληροφορίες έφθασαν μεν τότε στην Αθήνα αλλά εκεί η ερμηνεία ήταν διαφορετική από το προφανές και όπως φάνηκε εκ των υστέρων στηριζόταν περισσότερο στις διαβεβαιώσεις που είχε η χούντα από την Αμερική.
Η ΚΥΠ πάντως γνώριζε με λεπτομέρειες την προετοιμασία των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, αλλά και των τουρκικών κλιμακίων στις τουρκόφωνες περιοχές της Κύπρου για την απόβαση στην χώρα. Γνώριζε για την επιστράτευση στην Κωνσταντινούπολη και γνώριζε για τις κινήσεις τουρκικών πολεμικών πλοίων στο Αιγαίο. Γνώριζε ακόμα και τι γινόταν στις βρετανικές βάσεις, όπου μετακινείτο τότε το πολιτικό προσωπικό.
Στις 19 Ιουλίου 1974, την παραμονή της εισβολής η ΚΥΠ, έχει πλήρη ενημέρωση, όπως φαίνεται από το δελτίο της ημέρας εκείνης για την αμυντική και την επιθετική προπαρασκευή των Τουρκοκυπρίων. Ανέφερε τότε ότι οι Τουρκοκύπριοι είχαν οχυρώσει τις περιοχές τους, είχαν ενισχύσει τις δυνάμεις τους και μάλιστα με νέας ηλικίας πολεμιστές κι είχαν μετακινήσει τον άμαχο πληθυσμό πίσω από τις οχυρωμένες θέσεις.
Την ίδια ημέρα αναφέρει ότι είχαν τεθεί σε συναγερμό οι Α’ και Β΄ Στρατιές στην Τουρκία, όπως και οι δυνάμεις καταδρομών και αλεξιπτωτιστών. Μάλιστα συνεχιζόταν και η προετοιμασία των αποβατικών δυνάμεων, όπως αναφέρουν οι εκθέσεις της ΚΥΠ.
Το συμπέρασμα του δελτίου της 19 Ιουλίου 1974 αναφορικά με την στρατιωτική κατάσταση στην Κύπρο και στην Τουρκία αναφέρει ότι «συνεχίζεται η προπαρασκευή των αποβατικών δυνάμεων είτε για εκπαιδευτικούς λόγους είτε για να αναλάβει πολεμική αποστολή κατά της Κύπρου». Με τον τρόπο αυτό η ΚΥΠ παρέμενε προστατευμένη έναντι της κυβέρνησης η οποία ερμήνευε διαφορετικά τις αναφορές και οι υπάλληλοι της ΚΥΠ το ήξεραν. Η χούντα προτιμούσε να αποδίδει τις ετοιμασίες για απόβαση, στην κατάσταση που είχε προκύψει λόγω του πραξικοπήματος και όχι στην ετοιμασία για επίθεση. Η ΚΥΠ έκανε και τις δύο εκτιμήσεις. Η κυβέρνηση είχε την ευθύνη να προετοιμαστεί για ό,τι πίστευε εκείνη.
Η προπαραμονή της εισβολής
Την προπαραμονή της εισβολής, στις 18 Ιουλίου 1974, η ΚΥΠ διαβίβασε στην κυβέρνηση αναφορά για τις εξελίξεις σε Τουρκία και Κύπρο που αφορούν την 17η και την 18η Ιουλίου. Έκανε λόγο για αναγνωριστικές πτήσεις πάνω από την Κύπρο, για συνεργασία επίγειων σταθμών παρατήρησης με τα αεροπλάνα, για να τα καθοδηγήσουν σε περίπτωση επίθεσης. Επίσης έκανε λόγο για επιθεωρήσεις Τούρκων ανωτέρων αξιωματικών στην Κύπρο, και όπως φαίνεται γνώριζε ακόμα κα τις εισηγήσεις των επιθεωρητών για το τι έπρεπε να γίνει, ώστε να προχωρήσει η απόβαση των δυνάμεων.
Η ΚΥΠ γνώριζε τα σχέδια των Τούρκων και προανήγγειλε τις κινήσεις κάθε μονάδας σχεδόν, χωριστά. Πότε θα μετακινούνταν οι μονάδες και πώς, αλλά και σε τι ενέργειες θα προχωρούσε η τουρκική χωροφυλακή, η οποία επίσης θα ελάμβανε μέρος στις κινήσεις εναντίον της Κύπρου.
Σημειώνει πάντως ότι «ο Μακάριος είναι ζωντανός και αυτό είναι ένας παράγοντας που πρέπει να αποσαφηνιστεί», όπως λέει. Και το λέει αυτό διότι στην Αθήνα εκφράζονταν ακόμα και τότε αμφιβολίες για την κατάσταση του Αρχιεπίσκοπου Μακάριου. Αν παραδέχονταν ότι είναι ζωντανός το πραξικόπημα της χούντας στην Κύπρο προφανώς είχε αποτύχει. Αυτό ήταν δύσκολο να το παραδεχτούν. Επίσης η ΚΥΠ επειδή προειδοποιούσε ότι θα γίνει εισβολή, ουσιαστικά υποδείκνυε ότι έπρεπε να αποσαφηνιστεί και η στάση του Μακάριου.
Στην αναφορά της 25ης Ιουλίου 1974, η ΚΥΠ αναφέρει ότι η ΕΣΣΔ είχε κρατήσει φιλοτουρκική στάση έχοντας επιρρίψει στην Αθήνα την ευθύνη για την κατάσταση στην Κύπρο και ότι προβληματιζόταν για την παρουσία των τουρκικών στρατευμάτων στην Μεγαλόνησο. Στην αναφορά συμπληρωνόταν μάλιστα ότι αυτές οι σκέψεις της Ρωσίας, στην πραγματικότητα προμήνυαν διχοτόμηση του νησιού.
