Καθώς εξελίσσονται οι τρεις πρώτες εβδομάδες της… διπλωματίας του εκβιασμού του Ντόναλντ Τραμπ, ο κόσμος εξακολουθεί να είναι διχασμένος ανάμεσα σε εκείνους που θαυμάζουν αυτή την επίδειξη ωμής αμερικανικής οικονομικής ηγεμονίας και σε εκείνους που φοβούνται ότι ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, ο οποίος δεν έχει αντιληφθεί σωστά πώς άλλαξε ο πλανήτης από την πρώτη του θητεία, συσσωρεύει προβλήματα που θα υποβαθμίσουν τις ΗΠΑ ως οικονομική και ηθική δύναμη σε τέσσερα χρόνια, όπως αναφέρει σε δημοσίευμά του ο Guardian.
Ως ένα βαθμό τα καμώματα αυτά του Τραμπ δείχνουν να είναι κουραστικά οικεία. Άλλωστε, η τελευταία πράξη της 70χρονης φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης παίχτηκε όταν επίσης ο Τραμπ ήρθε στην εξουσία το 2017, προτού υπάρξει ένα σύντομο διάλειμμα υπό τον Τζο Μπάιντεν. Τα «διπλωματικά μαργαριτάρια» είχαν γίνει αντιληπτά από την κοινή γνώμη, όταν ο Τραμπ απείλησε να αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ, άρχισε εμπορικό πόλεμο με την Κίνα, εισήγαγε ταξιδιωτική απαγόρευση σε μουσουλμανικές κυρίως χώρες και αποχώρησε από τη Διασυνοριακή Εταιρική Σχέση Ειρηνικού, την εμπορική συμφωνία 12 χωρών που υπερασπίστηκε ο Μπαράκ Ομπάμα. Το 2019, ο Τραμπ έριξε την απειλή ενός δασμού 5% με αντάλλαγμα την αποστολή 6.000 στρατιωτικοποιημένων αστυνομικών από το Μεξικό στα νότια σύνορα. Τα παράπονα, και τα παζάρια, πάντα κινούσαν τη σκέψη του Τραμπ.
Αλλά ο Τραμπ πλέον έχει νέα στοιχεία. Την προηγούμενη φορά, χρησιμοποίησε την απειλή και την επιβολή δασμών για να αποσπάσει εμπορικές παραχωρήσεις τόσο από την Κίνα όσο και από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά όχι ως πρώτο και πανταχού παρόν όπλο επιλογής για την ενίσχυση όλων των διπλωματικών του σχέσεων.
Μέχρι στιγμής, ο Καναδάς, το Μεξικό, η Κολομβία, η Κίνα και ενδεχομένως η ΕΕ και η Δανία, έχουν αντιμετωπίσει την απειλή -ή την πραγματικότητα- δασμών. Ο Παναμάς έχει προειδοποιηθεί για εισβολή των ΗΠΑ και ο Καναδάς για προσάρτηση. Το Ηνωμένο Βασίλειο στέκεται αμήχανα και νευρικά σιωπηλό, ελπίζοντας να μην προσελκύσει την προσοχή του Προέδρου.
Οι φίλοι του Τραμπ θα ισχυριστούν ότι οι απειλές της περασμένης εβδομάδας για δασμούς απέφεραν γρήγορες νίκες. Η Κολομβία ενέδωσε στο θέμα των μεταναστών. Ο Παναμάς συμφώνησε να μην ανανεώσει τη συμμετοχή του στο σύμφωνο «Belt and Road» με την Κίνα. Τόσο ο Καναδάς όσο και το Μεξικό έκαναν παραχωρήσεις για να εξασφαλίσουν την καθυστέρηση των τελωνειακών δασμών ύψους 25% έως τις περαιτέρω συνομιλίες, οι οποίες αναμένεται να ολοκληρωθούν έως τις 4 Μαρτίου. Εν τω μεταξύ, το Μεξικό θα ενισχύσει τα σύνορα με 10.000 επιπλέον στρατιώτες. Θα συσταθούν δύο ομάδες εργασίας για τα ναρκωτικά και για τα σύνορα. Ο Καναδάς θα δεσμεύσει 200 εκατ. δολάρια για νέα συλλογή πληροφοριών σχετικά με τα καρτέλ.
Εν τω μεταξύ, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, ευχαριστεί τον Τραμπ για την ανάδειξη της σημασίας της ασφάλειας της Γροιλανδίας και της απειλής που συνιστά η Ρωσία στην Αρκτική. Η Κίνα ενδέχεται να βρίσκεται σε συνομιλίες πριν από τη Δευτέρα που θα μπορούσαν να παραχωρήσουν τον έλεγχο του TikTok, του κοινωνικού της δικτύου που είναι δημοφιλές στις ΗΠΑ και αλλού στη Δύση. Η Ουκρανία προσέφερε στις ΗΠΑ σπάνια ορυκτά, αν οι ΗΠΑ συνεχίσουν τη βοήθειά τους. Όλα στη διπλωματία, όπως φαίνεται, έχουν ένα τίμημα.
Η διπλωματία του εκβιασμού
Είναι όμως η διπλωματία εκβιασμού ο βέλτιστος τρόπος για να διασφαλίσουν οι ΗΠΑ τα εθνικά τους συμφέροντα ή θα μπορούσε να επιτύχει τους στόχους του χωρίς να αναγκάσει τον κόσμο να ζει μονίμως στο ένα λεπτό πριν από τα μεσάνυχτα; Η Πρόεδρος του Μεξικού, Κλαούντια Σεϊνμπάουμ, είχε ήδη υιοθετήσει μια πιο σκληρή πολιτική κατά των καρτέλ ναρκωτικών. Με τον ισχυρισμό του Τραμπ ότι βρίσκεται σε συνωμοσία με τους βαρόνους των ναρκωτικών, ο στόχος της συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών γίνεται δυσκολότερος.
Επίσης, ο Τραμπ δύσκολα μπορεί να αποκτήσει νέους φίλους στον Καναδά. Ο Νταγκ Φορντ, ο κεντροδεξιός πρωθυπουργός του Οντάριο, βιντεοσκοπήθηκε να λέει τη Δευτέρα: «Ημέρα των εκλογών, χάρηκα που κέρδισε αυτός ο τύπος; Κατά εκατό τοις εκατό το έκανα. Αλλά μετά ο τύπος έβγαλε το μαχαίρι και μας το έσπρωξε μέσα μας. Υποτίθεται ότι είμαστε οι στενότεροι σύμμαχοί του, ο στενότερος φίλος του. Είναι τρομερό».
Οι Πρόεδροι των ΗΠΑ έχουν βέβαια απειλήσει ωμά άλλες δυνάμεις στο παρελθόν, χρησιμοποιώντας την οικονομική επιρροή για να το πράξουν. Ολόκληρη η σύγχρονη αρχιτεκτονική των κυρώσεων και της χρήσης του δολαρίου έχει γίνει ένα θεσμοθετημένο μέσο εφαρμογής μακροπρόθεσμης οικονομικής επιρροής για την αλλαγή της συμπεριφοράς των άλλων. Οι πρώτες κυρώσεις «σοκ και δέος» κατά της Ρωσίας μετά την εισβολή στην Κριμαία το 2013 στόχευαν από τον Λευκό Οίκο να κάνουν το ρούβλι να κυλήσει, και τελικά απέτυχαν.
Αλλά οι κυρώσεις είναι ένας πόλεμος φθοράς. Η εκβιαστική διπλωματία του Τραμπ πανηγυρίζει για τις αντιπαραθέσεις υψηλού προφίλ, που ο νικητής τα παίρνει όλα.
Η προσέγγιση του Τραμπ εμπεριέχει φυσικά την απόρριψη της όλης έννοιας των συμμαχιών ή ότι οι ΗΠΑ έχουν ιδεολογικούς στόχους που μοιράζονται με άλλα έθνη. Οι Αμερικανοί πρόεδροι από τους ιδρυτές, έγραψε ο Χένρι Κίσινγκερ πριν από μια δεκαετία, «πάντα υπονοούσαν ότι ενώ τα άλλα έθνη είχαν εγωιστικά συμφέροντα, η Αμερική είχε αρχές και πεπρωμένο». Από τον Ρούσβελτ μέχρι τον Ουίλσον και τον Κένεντι, οι ΗΠΑ υιοθέτησαν τον ρόλο ως συνείδηση του κόσμου και στη συνέχεια ως αστυνόμος του.
Στη ρητορική του Τραμπ, αντίθετα, δεν υπάρχει καμία πρόφαση ότι οι ΗΠΑ ενεργούν για το γενικότερο καλό του κόσμου, καθώς με την απειλή των δασμών δεν υπερασπίζονται ούτε την παγκόσμια εμπορική τάξη, ούτε τις ελεύθερες αγορές. Όλο αυτό το ιδεολογικό εποικοδόμημα έχει απογυμνωθεί. Πρόκειται καθαρά για τη χρήση της οικονομικής ισχύος για την εξασφάλιση των αμερικανικών συμφερόντων είτε πρόκειται για τη μείωση της μετανάστευσης, τη ροή των ναρκωτικών είτε για την ενίσχυση των αμερικανικών θέσεων εργασίας και των εργοστασίων. Υπάρχουν μερικά συνηγορούντα επιχειρήματα, όπως η αθέμιτη φύση των κινεζικών εμπορικών πρακτικών ή οι κλεμμένες αμερικανικές πατέντες, αλλά για τα ζητήματα αυτά οι ΗΠΑ πρέπει μονομερώς να δηλώσουν και να δράσουν, όχι κάποιο ανεξάρτητο διαιτητικό όργανο.
Οι κίνδυνοι
Ο κίνδυνος για τον Τραμπ είναι τριπλός. Το να χτυπάει τον μικρότερο στο δωμάτιο, όπως το Μεξικό, δεν εντυπωσιάζει. Το να τα βάλει με την Κίνα ή την ΕΕ είναι κάτι διαφορετικό. Όπως έχει πει ο Γάλλος Πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν: «Εάν τα εμπορικά μας συμφέροντα δεχθούν επίθεση, η Ευρώπη, ως πραγματική δύναμη, θα πρέπει να γίνει σεβαστή και, ως εκ τούτου, να αντιδράσει». Λίγοι οικονομολόγοι βλέπουν νικητές στους εμπορικούς πολέμους μεταξύ υπερδυνάμεων.
Δεύτερον, καθώς άλλα έθνη με μεσαίο επίπεδο εισοδήματος αυξάνουν την οικονομική τους δύναμη, μπορεί να στραφούν προς το κινεζικό στρατόπεδο ως την ασφαλέστερη, πιο σταθερή τάση. Όσο περισσότερο οι ΗΠΑ περικόπτουν τα πλεονεκτήματα της ήπιας ισχύος τους, όπως η USAid, τόσο πιο πιθανή είναι η αποξένωση.
Τρίτον, η θεωρία του «τρελού» ως μέσο για να κρατάς έναν αντίπαλο σε μαντεψιά έχει όρια, όπως επισήμανε πρόσφατα η Ροζάν ΜακΜάνους στο Foreign Affairs.
Το 1968, ο Ρίτσαρντ Νίξον είπε στον επικεφαλής του επιτελείου του, Χρ. Χάλντεμαν: «Θέλω οι Βορειοβιετναμέζοι να πιστέψουν ότι έχω φτάσει στο σημείο να κάνω οτιδήποτε για να σταματήσω τον πόλεμο». Ο Νίξον πρότεινε στους συμβούλους του να αφήσουν να εννοηθεί στους Βορειοβιετναμέζους ότι «δεν μπορούμε να τον συγκρατήσουμε όταν είναι θυμωμένος – και έχει το χέρι του στο κουμπί των πυρηνικών». Λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Νίξον και ο Κίσινγκερ, ο σύμβουλός του σε θέματα εθνικής ασφάλειας, επιχείρησαν να κάνουν ακριβώς αυτό. Ακολουθώντας τις οδηγίες του Κίσινγκερ κατά την επίσκεψή του στη Μόσχα, ο σύμβουλος του Λευκού Οίκου Λέοναρντ Γκάρμεντ είπε στους Σοβιετικούς αξιωματούχους ότι ο Νίξον ήταν «μια δραματικά ασυνάρτητη προσωπικότητα» που ήταν «ικανός για βάναυση σκληρότητα», « κάτι παραπάνω από λίγο παρανοϊκός» και « αναμενόμενα απρόβλεπτος».
Στο τέλος ο Κίσινγκερ αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι το κόλπο απέτυχε. Το Βιετνάμ δεν θα παραδιδόταν με κανένα τίμημα.
