31ος Εισαγωγικός Διαγωνισμός ΕΣΔΔΑ 2025 – Οι οικονομικές σχολές και επίλυση προηγούμενων θεμάτων

Η κατανόηση των διαφόρων οικονομικών σχολών σκέψης αποτελεί ουσιαστικό εργαλείο για όσους επιθυμούν να κατανοήσουν σε βάθος τις αρχές που διέπουν την οικονομική επιστήμη και να αξιολογήσουν κριτικά τις οικονομικές πολιτικές.

Οι οικονομικές σχολές αναπτύχθηκαν διαχρονικά ως απάντηση στα εκάστοτε οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, προσφέροντας διαφορετικές ερμηνείες και προτάσεις για τη διαχείριση των οικονομικών ζητημάτων.

Αρχικά, η γνώση των οικονομικών σχολών παρέχει ένα ισχυρό θεωρητικό υπόβαθρο. Κατανοώντας τις βασικές αρχές της κλασικής, νεοκλασικής, κευνσιανής και μονεταριστικής σχολής, μεταξύ άλλων, οι υποψήφιοι της ΕΣΔΔΑ αλλά και οι επαγγελματίες τον χώρο μπορούν να αναλύσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τις επιπτώσεις διαφόρων οικονομικών πολιτικών.

Για παράδειγμα, η κλασική σχολή δίνει έμφαση στην ελεύθερη αγορά και την αυτόματη αυτορρύθμιση της οικονομίας, ενώ η κεϋνσιανή σχολή προκρίνει την κρατική παρέμβαση σε περιόδους ύφεσης.

Επιπλέον, η γνώση αυτών των σχολών επιτρέπει την κατανόηση της οικονομικής ιστορίας και της εξέλιξης των ιδεών που επηρέασαν τις παγκόσμιες οικονομικές εξελίξεις.

Οι κρίσεις, οι πληθωριστικές πιέσεις ή οι φάσεις ανάπτυξης εξηγούνται διαφορετικά ανάλογα με το ποια οικονομική σχολή εφαρμόζεται. Κατά συνέπεια, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μπορούν να επιλέξουν στρατηγικές που ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε οικονομίας.

Μία από τις εμβληματικές οικονομικές σχολές είναι η κλασική σχολή, η οποία αναπτύχθηκε τον 18ο αιώνα και εκπροσωπήθηκε από οικονομολόγους όπως ο Άνταμ Σμιθ και ο Ντέιβιντ Ρικάρντο. Η κλασική θεωρία στηρίζεται στην αυτορρύθμιση της αγοράς, όπου η προσφορά και η ζήτηση καθορίζουν τις τιμές και οι παρεμβάσεις του κράτους κρίνονται περιττές. Η έννοια του «αόρατου χεριού», που εισήγαγε ο Σμιθ, εκφράζει την ιδέα ότι η ατομική επιδίωξη του κέρδους συντελεί στο συλλογικό όφελος.

Αντιθέτως, η κεϋνσιανή σχολή, που αναπτύχθηκε από τον Τζον Μέυναρντ Κευνς στον 20ο αιώνα, υποστήριξε πως η αγορά δεν μπορεί πάντα να αυτορρυθμίζεται, ειδικά κατά τη διάρκεια υφέσεων. Ο Κέυνς εισηγήθηκε την ενεργή παρέμβαση του κράτους μέσω επεκτατικών δημοσιονομικών πολιτικών, όπως η αύξηση των δημόσιων δαπανών και η μείωση της φορολογίας, προκειμένου να ενισχυθεί η ζήτηση και να μειωθεί η ανεργία.

Παράλληλα, η μονεταριστική σχολή, με κύριο εκφραστή τον Μίλτον Φρίντμαν, έδωσε έμφαση στον έλεγχο της προφοράς χρήματος ως μέσο σταθεροποίησης της οικονομίας. Οι μονεταριστές υποστηρίζουν πως η κρατική παρέμβαση είναι συνήθως επιζήμια και ότι η σταθερή αύξηση της ποσότητας χρήματος διασφαλίζει την ισορροπία στην αγορά.

Εξίσου, σημαντική είναι η αυστριακή σχολή, που αναδεικνύει τον ρόλο της ατομικής δράσης και της επιχειρηματικότητας στην οικονομία. Θεωρητικοί όπως ο Λούντβιχ φον Μίζες και ο Φρίντριχ Χάγιεκ υποστήριξαν ότι η οικονομία είναι υπερβολικά πολύπλοκη για να ελεγχθεί από κεντρικές αρχές και πως μόνο οι ελεύθερες αγορές μπορούν να εξασφαλίσουν τη βέλτιστη κατανομή των πόρων.

Τέλος, η μαρξιστική σχολή επικεντρώνεται στις ταξικές διαφορές και στις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες. Ο Καρλ Μαρξ ανέπτυξε μια κριτική προσέγγιση στον καπιταλισμό, υποστηρίζοντας ότι οδηγεί σε συγκέντρωση πλούτου στα χέρια των ολίγων και εκμετάλλευση της εργατικής τάξης.

Το έτος 2018 στον 26ο Εισαγωγικό Διαγωνισμό της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, είχε τεθεί ως θέμα κληρωθέν μεταξύ άλλων δύο υπο-ερωτημάτων στην οικονομία το εξής:

«2. Ποια είναι τα βασικά στοιχεία της κριτικής του John Maynard Keynes στο νεοκλασικό σύστημα;»

Για αυτό το θέμα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ενδεικτικά τα παρακάτω:

«Ο John Maynard Keynes υπήρξε μία από τις πλέον εξέχουσες μορφές στην ιστορία της οικονομικής σκέψης. Η θεωρία του, που παρουσιάστηκε στο έργο του ‘The General Theory of Employment, Interest, and Money’ (1936), αμφισβήτησε βασικές αρχές του νεοκλασικού συστήματος και εισήγαγε μια νέα προσέγγιση για την κατανόηση και τη διαχείριση της οικονομίας. Τα κύρια σημεία της κριτικής του Keynes μπορούν να συνοψιστούν σε πέντε βασικά στοιχεία.

Πρώτον, ο Keynes αμφισβήτησε τη νεοκλασική πεποίθηση ότι η οικονομία τείνει αυτόματα προς την πλήρη απασχόληση. Οι νεοκλασικοί υποστήριζαν πως οι μηχανισμοί της αγοράς και η ευελιξία των μισθών θα διασφάλιζαν την απορρόφηση της προσφοράς εργασίας. Ωστόσο, ο Keynes υποστήριξε ότι οι αγορές μπορεί να παραμείνουν σε ισορροπία ακόμα και με υψηλά επίπεδα ανεργίας. Η ανεπαρκής ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών μπορεί να οδηγήσει σε ύφεση και διατηρούμενη ανεργία, ακόμη και αν οι μισθοί μειωθούν.

Δεύτερον, ο Keynes τόνισε την κρίσιμη σημασία της συνολικής ζήτησης ως καθοριστικού παράγοντα για το επίπεδο της οικονομικής δραστηριότητας. Αντίθετα με τους νεοκλασικούς που έδιναν έμφαση στην προσφορά, ο Keynes ισχυρίστηκε ότι η συνολική ζήτηση είναι εκείνη που καθορίζει το ύψος της παραγωγής και της απασχόλησης. Εάν οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις δεν δαπανούν αρκετά, η οικονομία μπορεί να βυθιστεί σε ύφεση.

Τρίτον, ο Keynes απέρριψε την ιδέα ότι οι αγορές είναι πάντα αποτελεσματικές και αυτορρυθμιζόμενες. Οι νεοκλασικοί υποστήριζαν ότι οι τιμές και οι μισθοί προσαρμόζονται αυτόματα ώστε να εξισορροπούν την προσφορά και τη ζήτηση. Ο Keynes, αντίθετα, ανέδειξε την πιθανότητα ‘ακαμψίας’ στις αγορές, όπου οι τιμές και οι μισθοί δεν πέφτουν πάντα αρκετά γρήγορα ώστε να επιφέρουν την ισορροπία.

Τέταρτον, ο Keynes ανέδειξε τη σημασία των προσδοκιών και της αβεβαιότητας στη λήψη οικονομικών αποφάσεων. Σύμφωνα με τον ίδιο, η συμπεριφορά των επενδυτών καθορίζεται εν μέρει από την αβεβαιότητα για το μέλλον. Οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά μπορεί να αποφεύγουν τις δαπάνες και τις επενδύσεις όταν δεν έχουν σαφή εικόνα για την οικονομική πορεία, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε παρατεταμένη ύφεση.

Πέμπτον, o Keynes υποστήριξε την ανάγκη για ενεργό κρατική παρέμβαση στην οικονομία, ειδικά σε περιόδους οικονομικής ύφεσης. Πρότεινε ότι η κυβέρνηση πρέπει να αυξήσει τις δημόσιες δαπάνες και να μειώσει τους φόρους ώστε να ενισχύσει τη συνολική ζήτηση. Αυτή η πολιτική, γνωστή ως ‘κεϋνσιανή προσέγγιση’, αποτέλεσε τη βάση για τις μεταπολεμικές στρατηγικής οικονομικής ανάκαμψης και ανάπτυξης.

Η κριτική του Keynes άλλαξε ριζικά τον τρόπο με τον οποίο οι οικονομολόγοι αντιλαμβάνονται τη δυναμική των αγορών και την κρατική παρέμβαση. Η θεωρία του παραμένει επίκαιρη, ιδίως σε περιόδους οικονομικής κρίσης, προσφέροντας μια ισχυρή βάση για την κατανόηση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες οικονομίες».

Βασικά όταν «πέφτουν» δημοσιονομικές πολιτικές και ρυθμιστικές παρεμβάσεις του κράτους, θα πρέπει να σκεφτόσαστε τις παραπάνω θεωρίες και να τις εφαρμόζεται αναλογικά στις απαντήσεις σας.

Στον 30ο Εισαγωγικό Διαγωνισμό, για παράδειγμα έπεσε το θέμα:

«Από τις αρχές του 2021 οι τιμές της ενέργειας έχουν αυξηθεί σημαντικά. Οι κυβερνήσεις, για να υποστηρίξουν τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις ώστε να ανταπεξέλθουν σε αυτές τις αυξήσεις, υιοθέτησαν είτε πολιτικές στήριξης των εισοδημάτων (εισοδηματικές ενισχύσεις), είτε πολιτικές στήριξης της τιμής (ανώτατη τιμή πώλησης, μείωση ΦΠΑ, μείωση φορολογίας κ.τ.λ.).

Α) Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των πολιτικών αυτών.

Β) Συγκρίνετε ως προς την οικονομική αποτελεσματικότητα, την πολιτική μείωσης της φορολογίας καυσίμων σε σχέση με τις εισοδηματικές ενισχύσεις».

Μια ενδεικτική συνοπτική απάντηση θα μπορούσε να ήταν:

«Από τις αρχές του 2021, οι τιμές της ενέργειας αυξήθηκαν σημαντικά προκαλώντας δυσκολίες στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Οι κυβερνήσεις υιοθέτησαν δύο βασικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση αυτών των αυξήσεων: τις πολιτικές στήριξης των εισοδημάτων και τις πολιτικές στήριξης της τιμής.

Οι πολιτικές στήριξης των εισοδημάτων όπως επιδόματα και αυξήσεις μισθών προσφέρουν άμεση οικονομική ενίσχυση στους πολίτες, διατηρώντας παράλληλα τη λειτουργία της αγοράς. Αυτές οι πολιτικές εναρμονίζονται με τις κευνσιανές ιδέες, καθώς αυξάνουν τη συνολική ζήτηση και υποστηρίζουν την οικονομική δραστηριότητα. Ωστόσο, ενδέχεται να οδηγήσουν σε δημοσιονομικές πιέσεις, αυξάνοντας το δημόσιο χρέος.

Αντίθετα, οι πολιτικές στήριξης της τιμής, όπως η μείωση του ΦΠΑ ή η επιβολή ανώτατης τιμής, στοχεύουν στη μείωση του κόστους των αγαθών. Αυτή η προσέγγιση σχετίζεται με τη μονεταριστική σχολή, η οποία τονίζει τη σημασία της σταθερότητας των τιμών. Ενώ αυτές οι πολιτικές παρέχουν άμεση ανακούφιση στους καταναλωτές, υπάρχει ο κίνδυνος να προκαλέσουν στρεβλώσεις στην αγορά και ελλείψεις προϊόντων, ιδιαίτερα αν η ανώτατη τιμή βρίσκεται κάτω από το επίπεδο ισορροπίας.

Η μείωση της φορολογίας καυσίμων μειώνει άμεσα το κόστος ενέργειας και είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη για τις επιχειρήσεις που εξαρτώνται από την κατανάλωση καυσίμων. Αυτή η πολιτική μπορεί να είναι αποτελεσματική βραχυπρόθεσμα, αλλά ενδέχεται να ωφελήσει δυσανάλογα τις υψηλότερες εισοδηματικές τάξεις που καταναλώνουν περισσότερο καύσιμο.

Αντίθετα, οι εισοδηματικές ενισχύσεις είναι πιο στοχευμένες και ωφελούν ιδιαίτερα τα χαμηλά και μεσαία εισοδήματα, ενισχύοντας άμεσα την αγοραστική δύναμη των πολιτών. Σύμφωνα με τις κευνσιανές αρχές, αυτού του είδους οι ενισχύσεις τείνουν να αυξάνουν τη συνολική ζήτηση και να περιορίζουν τις οικονομικές υφέσεις. Ωστόσο, μπορεί να απαιτήσουν υψηλότερες δημόσιες δαπάνες και να επιβαρύνουν τους κρατικούς προϋπολογισμούς.

Συμπερασματικά, οι πολιτικές στήριξης των εισοδημάτων και της τιμής έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Η επιλογή της καταλληλότερης στρατηγικής εξαρτάται από τις ειδικές συνθήκες της οικονομίας, τις ανάγκες του πληθυσμού και τους μακροοικονομικούς στόχους της εκάστοτε κυβέρνησης».

Συνολικά μπορούμε να πούμε ότι η μελέτη των οικονομικών σχολών δεν αποτελεί απλώς μια ακαδημαϊκή άσκηση, αλλά έναν βασικό πυλώνα κατανόησης των σύγχρονων οικονομικών προκλήσεων και πολιτικών επιλογών.