Η ρύθμιση για τις offshore επιχειρεί να εξορθολογίσει το ισχύον καθεστώς, αίροντας την οριζόντια απαγόρευση που ισχύει μέχρι σήμερα για συζύγους, συγγενείς πρώτου βαθμού και άλλα πρόσωπα που μπορεί να ενεργούν για λογαριασμό πολιτικών.
Οι αντιδράσεις της αντιπολίτευσης στην επίμαχη τροπολογία που κατατέθηκε στο νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης για το Πόθεν Έσχες κρίνονται σε μεγάλο βαθμό δικαιολογημένες, καθώς αγγίζουν την καρδιά ενός ζητήματος που αφορά τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και τη θεσμική αξιοπιστία της πολιτικής εξουσίας.
Η άρση της οριζόντιας απαγόρευσης συμμετοχής σε εταιρείες εξωτερικού για πρόσωπα που συνδέονται με πολιτικά εκτεθειμένα πρόσωπα (ΠΕΠ) δημιουργεί εύλογες ανησυχίες για το κατά πόσο η νέα ρύθμιση μπορεί να λειτουργήσει ως δίοδος παράκαμψης των υφιστάμενων ελέγχων, αντί να ενισχύσει ουσιαστικά το πλέγμα προστασίας από σύγκρουση συμφερόντων.
Η ρύθμιση επιχειρεί να εξορθολογίσει το ισχύον καθεστώς, αίροντας την οριζόντια απαγόρευση που ισχύει μέχρι σήμερα για συζύγους, συγγενείς πρώτου βαθμού και άλλα πρόσωπα που μπορεί να ενεργούν για λογαριασμό πολιτικών. Πλέον, η απαγόρευση περιορίζεται μόνο σε εταιρείες που εδρεύουν ή λειτουργούν σε κράτη μη συνεργάσιμα φορολογικά ή σε κράτη με προνομιακό φορολογικό καθεστώς.
Παρά την πρόθεση για μεγαλύτερη αναλογικότητα και την άρση περιορισμών που κρίνεται ότι παραβιάζουν την οικονομική ελευθερία τρίτων προσώπων, η τροπολογία παρουσιάζει σοβαρές αδυναμίες στην πράξη. Νομικοί και ειδικοί σε θέματα διαφάνειας προειδοποιούν ότι η εξαίρεση συνδεδεμένων προσώπων από την απαγόρευση δημιουργεί παράθυρο για την έμμεση συμμετοχή των ΠΕΠ σε εταιρείες με offshore χαρακτηριστικά, μέσω διαμεσολαβητικών σχημάτων όπως holding εταιρείες, καταπιστεύματα (trusts) και nominee μετόχους.
Ένα πρώτο παράδειγμα αφορά τη συμμετοχή πολιτικά εκτεθειμένου προσώπου ή συγγενή του σε holding εταιρεία με έδρα σε κράτος υψηλής διαφάνειας, όπως το Λουξεμβούργο. Η holding, ωστόσο, κατέχει θυγατρική ασφαλιστική εταιρεία στις Βερμούδες, μία χώρα με σαφή χαρακτηριστικά φορολογικού παραδείσου. Η συμμετοχή εμφανίζεται καθαρή, καθώς δεν υπάρχει άμεση σύνδεση με την offshore εταιρεία, ωστόσο η πραγματική ροή του κέρδους και η δραστηριότητα εδράζονται εκεί.
Σε άλλο σενάριο, συγγενής βουλευτή συμμετέχει σε startup με έδρα στην Ιρλανδία, χώρα που δεν περιλαμβάνεται στη λίστα των προνομιακών καθεστώτων. Η startup όμως μεταφέρει την πνευματική ιδιοκτησία της (IP box) σε θυγατρική στα Νησιά Κέιμαν για φορολογική βελτιστοποίηση. Παρότι η αρχική συμμετοχή φαίνεται νόμιμη, το οικονομικό όφελος προέρχεται από offshore δραστηριότητα που δεν απαγορεύεται ρητά.
Ιδιαίτερα αδιαφανείς είναι οι περιπτώσεις καταπιστευμάτων. Εν διαστάσει σύζυγος υπουργού εμφανίζεται ως επωφελούμενος trust που εδρεύει στο Guernsey, το οποίο με τη σειρά του κατέχει συμμετοχές σε εταιρείες επενδύσεων ανά τον κόσμο. Η συμμετοχή αυτή δεν μπορεί να εντοπιστεί εύκολα, δεν απαγορεύεται ευθέως από την τροπολογία και παρακάμπτει κάθε έννοια ουσιαστικού ελέγχου συμφερόντων.
Πρέπει να ξεκαθαρισθεί πως η εστίαση της ρύθμισης στην καταστατική ή πραγματική έδρα της εταιρείας δεν επαρκεί για να αποτρέψει καταχρηστικές δομές. Σύμφωνα με ειδικούς, η λειτουργία πολλών πολυεθνικών και επενδυτικών οχημάτων σε χώρες υψηλής διαφάνειας, πίσω από τις οποίες κρύβονται θυγατρικές σε φορολογικούς παραδείσους, καθιστά εύκολη την αποφυγή της απαγόρευσης χωρίς τυπική παραβίαση του νόμου.
Τέλος, απουσιάζει οποιοσδήποτε ουσιαστικός μηχανισμός εντοπισμού του πραγματικού δικαιούχου, αφήνοντας την ευθύνη στις δηλώσεις των εμπλεκομένων. Αυτό ενισχύει τον κίνδυνο συγκάλυψης συμφερόντων και δημιουργίας νομικών κελυφών με στόχο την παράκαμψη των ελέγχων, σε αντίθεση με τις διεθνείς καλές πρακτικές, όπως αυτές ορίζονται από την Οδηγία DAC6 της ΕΕ και τις συστάσεις της FATF.
