Δεν απαγορεύει στα κράτη μέλη να επιβάλλουν πολλαπλά πρόστιμα για διακριτές παραβάσεις που διαπιστώνονται στο πλαίσιο ενός ενιαίου ελέγχου.
Με μια απόφαση που ενδέχεται να έχει ευρύτερες επιπτώσεις στα κανονιστικά και εποπτικά πρότυπα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Δικαστήριο της ΕΕ (ΔΕΕ) έκρινε ότι η ευρωπαϊκή οδηγία για την πρόληψη της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας δεν απαγορεύει στα κράτη μέλη να επιβάλλουν πολλαπλά πρόστιμα για διακριτές παραβάσεις που διαπιστώνονται στο πλαίσιο ενός ενιαίου ελέγχου. Η απόφαση αφορά την υπόθεση C-671/23, έπειτα από προδικαστικό ερώτημα του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου της Λιθουανίας.
Η υπόθεση αφορούσε ίδρυμα ηλεκτρονικού χρήματος, στο οποίο η Τράπεζα της Λιθουανίας επέβαλε οκτώ χωριστά πρόστιμα για οκτώ συστηματικές παραβάσεις διατάξεων περί εντοπισμού πελατών, αναφοράς ύποπτων συναλλαγών και εσωτερικών ελέγχων. Το ίδρυμα υποστήριξε ότι οι παραβάσεις αυτές θα έπρεπε να θεωρηθούν μία ενιαία παράβαση με ένα μόνο πρόστιμο, επικαλούμενο την αρχή ne bis in idem (μη επιβολής δεύτερης κύρωσης για την ίδια παράβαση). Το ΔΕΕ όμως απεφάνθη διαφορετικά.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι τα κράτη μέλη έχουν ευχέρεια να επιβάλλουν χωριστές κυρώσεις για κάθε διακριτή παράβαση που διαπιστώνεται, εφόσον τηρούνται οι γενικές αρχές του δικαίου της Ένωσης, όπως η αναλογικότητα, η ασφάλεια δικαίου και η αποτελεσματικότητα. Μια τέτοια προσέγγιση, σύμφωνα με το ΔΕΕ, μπορεί να είναι όχι μόνο επιτρεπτή αλλά και επιθυμητή, καθώς αυξάνει την αποτρεπτικότητα του συστήματος κυρώσεων και ενισχύει τη συμμόρφωση στον ευαίσθητο τομέα της καταπολέμησης του ξεπλύματος χρήματος.
Η απόφαση έχει ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα, καθώς η Οδηγία (ΕΕ) 2015/849 έχει μεταφερθεί στην ελληνική έννομη τάξη μέσω του ν. 4734/2020 και σχετικών εγκυκλίων της Τράπεζας της Ελλάδος, της ΕΚΤ και της ΑΑΔΕ. Οι εποπτικές αρχές, όπως η ΤτΕ, η ΕΚΤ και η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, διεξάγουν ελέγχους για την τήρηση των υποχρεώσεων δέουσας επιμέλειας, αναφοράς ύποπτων συναλλαγών και εσωτερικών μηχανισμών πρόληψης.
Η κρίση του ΔΕΕ επιβεβαιώνει τη νομιμότητα πρακτικών που εφαρμόζονται ήδη ή αναμένονται να ενισχυθούν στην Ελλάδα, όπως η επιβολή πολλαπλών διοικητικών κυρώσεων ανάλογα με τον αριθμό και τη φύση των παραβάσεων που εντοπίζονται σε ελέγχους υπόχρεων οντοτήτων (τράπεζες, εταιρείες πληρωμών, συμβολαιογράφοι, κ.ά.). Παράλληλα, υπενθυμίζει ότι οι ελληνικές αρχές οφείλουν να τηρούν την αρχή της αναλογικότητας – δηλαδή η συνολική ποινή να μην υπερβαίνει το αναγκαίο για την επίτευξη του σκοπού της πρόληψης.
Επιπλέον, η απόφαση δημιουργεί νομολογιακή βάση για την αμφισβήτηση της νομιμότητας ενδεχόμενων μεμονωμένων ερμηνειών υπέρ της «ενιαίας παράβασης», που θα μπορούσαν να ευνοούν οικονομικούς φορείς σε βάρος της ενωσιακής προσπάθειας για διαφάνεια και καταπολέμηση της εγκληματικής χρηματοδότησης.
Για παράδειγμα, αν κατά τη διάρκεια ελέγχου μιας ελληνικής τράπεζας διαπιστωθεί ότι δεν έγινε σωστή εξακρίβωση ταυτότητας πελατών σε δέκα διαφορετικές περιπτώσεις, παράλληλα με παραλείψεις στην υποχρέωση αναφοράς ύποπτων συναλλαγών και ελλείψεις στους εσωτερικούς ελέγχους, οι αρμόδιες αρχές – όπως η Τράπεζα της Ελλάδος – μπορούν, βάσει της απόφασης του ΔΕΕ, να επιβάλουν ξεχωριστά πρόστιμα για κάθε κατηγορία παράβασης ή ακόμη και για κάθε διακριτή περίπτωση, εφόσον αυτό αιτιολογείται με βάση τη σοβαρότητα, τη διάρκεια και τον επαναληπτικό χαρακτήρα τους.
Αντίστοιχα, εταιρεία παροχής υπηρεσιών πληρωμών που παραβιάζει επανειλημμένα τις απαιτήσεις καταγραφής και φύλαξης αρχείων, καθώς και τη λειτουργία κατάλληλων συστημάτων παρακολούθησης των συναλλαγών, δεν μπορεί να επικαλεστεί ότι πρόκειται για μία γενική «παράλειψη συμμόρφωσης» ώστε να αποφύγει πολλαπλές κυρώσεις. Σύμφωνα με τη νομολογία του ΔΕΕ, η επιβολή διακριτών προστίμων επιτρέπεται και είναι μάλιστα ενδεδειγμένη για λόγους πρόληψης και αποτροπής.
Σε μια άλλη περίπτωση, συμβολαιογράφος ή μεσίτης ακινήτων που αποτυγχάνει να εφαρμόσει τα μέτρα δέουσας επιμέλειας σε σειρά πελατών και δεν τηρεί αρχείο συναλλαγών, μπορεί να αντιμετωπίσει διαφορετικά πρόστιμα για κάθε επιμέρους ελεγκτικό εύρημα, ακόμη κι αν αυτά προέκυψαν όλα από έναν ενιαίο έλεγχο.
