Tην ανάγκη λήψης νέων μέτρων για τη διαχείριση των πυρκαγιών διαμορφώνουν οι κλιματικές αλλαγές αλλά και οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον, καθώς, όπως έδειξαν με δραματικό τρόπο οι φετινές φωτιές κυρίως στην Αχαΐα αλλά και στην Αττική, οι φλόγες οδηγούνται πλέον ολοένα και πιο συχνά εντός του ιστού των κατοικημένων περιοχών. Μιλώντας στη Realnews ειδικοί δασολόγοι τονίζουν ότι η διασπορά των πυρκαγιών στη χώρα μας είναι τόσο μεγάλη που εκτιμάται ότι είναι αδύνατον να μην απειλούνται τα σπίτια και οι επιχειρήσεις που βρίσκονται μέσα ακόμα και στις μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις.
Των ΑΛ. ΚΟΝΤΗ, Ν. ΔΗΜΑΡΑ – ΠΗΓΗ: Realnews
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, οι ίδιες συνθήκες που οδηγούν στην πρόκληση και στην επέκταση των πυρκαγιών σε δάση και αγροτολιβαδικές εκτάσεις επικρατούν πλέον και σε μικρούς ή μεγαλύτερους οικισμούς, ακόμα και στο δομημένο περιβάλλον των πόλεων.
Πρόκειται για συνθήκες που δεν είναι πρόσκαιρες, όπως οι ισχυροί άνεμοι, αλλά διαμορφώνονται σε μεγάλο χρονικό διάστημα μερικών μηνών. Το βασικό κλιματικό δεδομένο, που δημιουργεί έναν πύρινο κλοιό γύρω από τις ελληνικές πόλεις και τα χωριά, δεν είναι άλλο από την ξηρασία, η οποία είναι αποτέλεσμα της μείωσης των βροχοπτώσεων και των χιονοπτώσεων. Ακόμα και όταν οι άνεμοι δεν πνέουν με μεγάλη ένταση, η πολύ χαμηλή έως και μηδαμινή υγρασία μετατρέπει τον αστικό ιστό σε ένα εύφλεκτο πεδίο, όπου οι φλόγες είναι πολύ εύκολο να επεκταθούν.
Σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Δημητρακόπουλο, καθηγητή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος και διευθυντή του Εργαστηρίου Δασικών Πυρκαγιών και Κλιματικής Αλλαγής στο ΑΠΘ, οι κλιματικές συνθήκες δημιουργούν την ανάγκη λήψης νέων μέτρων, ώστε να προστατευθούν οι πόλεις και τα χωριά. Ενα από αυτά τα μέτρα είναι η δημιουργία ειδικών ζωνών πυροπροστασίας γύρω από το δομημένο περιβάλλον.
«Η φετινή αντιπυρική περίοδος έχει ορισμένα πολύ συγκεκριμένα και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Το πρώτο και πολύ σημαντικό είναι ότι οι πυρκαγιές πλέον απειλούν ευθέως τα χωριά αλλά και τις πόλεις. Δεν υπάρχει σχεδιασμός για ζώνη ασφαλείας πέριξ των οικισμών, κάτι το οποίο θα έπρεπε να έχει υλοποιηθεί. Μιλάμε για μια ζώνη πλάτους 20 με 30 μέτρα γύρω από κάθε χωριό ή και συγκεκριμένες αστικές περιοχές. Αυτό το μέτρο θεωρώ ότι είναι απαραίτητο», δηλώνει ο καθηγητής Δασολογίας του ΑΠΘ.
Δασοαστική φωτιά
Αυτή η νέα κατάσταση δικαιολογεί επιστημονικά ακόμα και την αλλαγή του χαρακτηρισμού των πυρκαγιών, οι οποίες από δασικές ή αγροτολιβαδικές μπορούν πλέον να ορίζονται ως δασοαστικές ή αγροτοαστικές. «Οι φωτιές είναι πλέον ξεκάθαρα δασοαστικές, όταν μιλάμε για ένα μέτωπο που απειλεί σπίτια, για παράδειγμα το Αττικό Λεκανοπέδιο, ή αγροτοαστικές, όταν έχουμε να κάνουμε με φωτιές που καταστρέφουν καλλιέργειες και φτάνουν μέσα σε χωριά και οικισμούς. Μιλάμε για έναν όλεθρο για τις περιουσίες, τις κατοικίες, τις επιχειρήσεις και τις βιοτεχνίες, οι οποίες αντιμετωπίζουν τον ίδιο βαθμό κινδύνου με τις δασικές και τις χορτολιβαδικές εκτάσεις. Είναι μια κατάσταση που θα μας απασχολεί όλο και περισσότερο, διότι ο ανθρώπινος παράγοντας έχει διασπαρθεί μέσα στο δάσος και η αντιμετώπιση των πυρκαγιών είναι πολύ δύσκολη», αναφέρει ο Αλ. Δημητρακόπουλος.
Το φαινόμενο παρατηρήθηκε έντονα στην πυρκαγιά που έπληξε την Πάτρα. Ενώ μαινόταν στο νοτιοδυτικό άκρο της πόλης, ξαφνικά κάτοικοι και Αρχές ήρθαν αντιμέτωποι με ένα νέο μέτωπο στην ανατολική πλευρά. Παρότι την ώρα εκείνη δεν έπνεαν άνεμοι μεγάλης έντασης, το νέο μέτωπο της φωτιάς εξαπλώθηκε με ταχύτατους ρυθμούς «σαν να έριχνες ένα αναμμένο σπίρτο στα άχυρα», όπως ανέφεραν οι αξιωματικοί της Πυροσβεστικής.
Το ίδιο συνέβη και στις πυρκαγιές την προηγούμενη εβδομάδα στην Κερατέα, αλλά και νωρίτερα τον Ιούλιο στην περιοχή του Κορωπίου και των Σπάτων. Σε αυτές τις δύο περιπτώσεις οι άνεμοι ήταν ισχυροί, όμως οι φλόγες επεκτάθηκαν πιο εύκολα προς τις περιοχές με δομημένο περιβάλλον παρά στις περιοχές όπου υπήρχαν καλλιέργειες.
Κάτι αντίστοιχο είχε συμβεί και τον Αύγουστο του 2024 στην Αττική. Η φωτιά που ξεκίνησε από το Πεντελικό Ορος πέρασε μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα εντός των δομημένων περιοχών των Μελισσίων και της Παλαιάς και Νέας Πεντέλης, καίγοντας σπίτια και υποδομές. Μέσα σε λίγη ώρα οι φλόγες είχαν φτάσει στον Γέρακα αλλά και στο Χαλάνδρι.
Για τον Γιώργο Καρέτσο, δασολόγο και ερευνητή του Ινστιτούτου Δασικών Μεσογειακών Οικοσυστημάτων, εκτός από τις κλιματικές αλλαγές η πύρινη απειλή που αντιμετωπίζουν πλέον οι πόλεις έχει μία ακόμα εξήγηση. «Εκεί που κάποτε δεν ήταν αστικός ιστός, τώρα έχει γίνει. Ολοι μας βλέπουμε πολλά σπίτια να χτίζονται μέσα σε εκτάσεις που παλαιότερα ήταν δασικές. Οι πόλεις επεκτάθηκαν και μέσα σε συμπαγή δάση καταστρατηγώντας κάθε νόμο, ιδίως κατά τις προηγούμενες δεκαετίες», επισημαίνει ο ερευνητής του ΙΔΜΟ.
Αυτή η «επέλαση» των σχεδίων πόλης έγινε χωρίς καμία μέριμνα για τη διατήρηση του ενιαίου χαρακτήρα των περιαστικών δασών, αλλά και χωρίς καμία πρόβλεψη για το πώς θα προστατευτούν αυτές οι νέες δομημένες περιοχές από μια μεγάλη πυρκαγιά. «Αυτό φαίνεται με εμφατικό τρόπο από τη διαδικασία της κτηματογράφησης που βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και πολλά χρόνια και δεν ολοκληρώνεται. Δεν είναι τυχαίο ότι το Κτηματολόγιο έχει κολλήσει ακριβώς σε αυτές τις νεότερες αστικές περιοχές, οι οποίες ήταν δάση που καταπατήθηκαν. Από ένα σημείο και έπειτα, οι καταπατήσεις ήταν σε τόσο μεγάλη κλίμακα που οι Αρχές επέκτειναν εκεί τα σχέδια πόλης, νομιμοποιώντας τις αυθαιρεσίες», δηλώνει ο Γ. Καρέτσος.
Από τον Έβρο έως την Κρήτη
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της φετινής αντιπυρικής περιόδου είναι η γεωγραφική έκταση των πυρκαγιών. Από άκρη σε άκρη, στην Ελλάδα φέτος καταγράφηκαν αρκετές εστίες στη νησιωτική χώρα, στα ορεινά, σε περιοχές δίπλα σε οικισμούς, σε αγροτικές εκτάσεις. «Είχαμε διασπορά των δασικών πυρκαγιών σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο, άμεση απόρροια της ξηρασίας, του καύσωνα και της συνεχώς επιδεινούμενης κλιματικής αλλαγής. Φέτος έχουμε πυρκαγιές από την Αλεξανδρούπολη μέχρι την Κρήτη και από την Πελοπόννησο σε όλη την Ηπειρο. Πολύ σημαντικό είναι και το γεγονός ότι είχαμε ιδιαίτερα αυξημένες και σφοδρές πυρκαγιές στη δυτική Ελλάδα όπου, παραδοσιακά, επειδή έχει μεγαλύτερη υγρασία και περισσότερες βροχές, είχε λιγότερες πυρκαγιές. Κάτι τέτοιο φέτος δεν συνέβη, έγινε ακριβώς το αντίθετο, γεγονός που και αυτό το αποδίδω στην κλιματική κρίση», λέει ο Αλ. Δημητρακόπουλος.
Έτσι, οι πόλεις και οι κατοικημένες περιοχές στη δυτική Ελλάδα και αλλού θα αντιμετωπίζουν από εδώ και στο εξής ακόμα μία απειλή, τις πλημμύρες που ακολουθούν τις πυρκαγιές. «Υπάρχουν και άλλες επιπτώσεις. Είναι οι διαβρώσεις και η ολίσθηση του εδάφους. Όταν καταστρέφεται ένα δάσος, εύκολα παρασύρεται το έδαφος από τις χειμερινές βροχές. Οπότε θα πρέπει οι πρώτες δραστηριότητες να αφορούν τη δημιουργία αντιδιαβρωτικών έργων με κορμοσειρές και κλαδοπλέγματα», προσθέτει ο Γ. Καρέτσος. Όσον αφορά τις περιοχές που κάηκαν και το φυσικό περιβάλλον που καταστράφηκε από τις φετινές πυρκαγιές, οι προβλέψεις είναι ακόμα πιο δυσοίωνες.
«Για να ακολουθήσει η φυσική αναγέννηση του δάσους θα πρέπει να περιμένουμε 20 και 30 χρόνια. Αυτός είναι ο μέσος χρόνος που χρειάζεται για να επανέλθει μια δασική έκταση και όχι στην αρχική της μορφή. Φυσικά, δεν πρέπει να επέμβουμε σε αυτές τις περιοχές με την αλλαγή χρήσης γης», καταλήγει ο δασολόγος.
Νότια Ευρώπη: Μπαράζ πυρκαγιών
Η Ευρώπη, κυρίως η νότια, πλήττεται από πρωτοφανείς και τεράστιας έκτασης πυρκαγιές το φετινό καλοκαίρι. Πρόκειται για φωτιές που δύσκολα αντιμετωπίζονται λόγω της κλιματικής αλλαγής. Οι μεσογειακές χώρες, όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Πορτογαλία, το Μαυροβούνιο, η Αλβανία και η Τουρκία, έζησαν (και ζουν) φέτος τη νέα «ταυτότητα» των πυρκαγιών.
Οι ειδικοί θεωρούν ότι έχει καεί έκταση μεγαλύτερη από «ένα Λουξεμβούργο», ενώ άλλοι θεωρούν πως ο απολογισμός θα είναι πολύ μεγαλύτερος. Σε μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση με εκτιμήσεις επιστημόνων και πληροφορίες από πολλές επίμαχες περιοχές, το ειδησεογραφικό δίκτυο Al Jazeera εντοπίζει το πρόβλημα κυρίως στην κλιματική αλλαγή και στην υπερθέρμανση των περιοχών γύρω από τον αστικό ιστό.
Η Σάρα Κάρτερ, επιστημονική συνεργάτης του Global Forest Watch, αναφέρει στο Euronews πως ό,τι συμβαίνει «είναι ίσως το αναμενόμενο, επειδή γνωρίζουμε ότι το 2023 και το 2024 ήταν τα θερμότερα έτη που έχουν καταγραφεί». Περιγράφοντας αυτό που ζούμε, αναφέρει: «Είναι αυτό το είδος της τέλειας καταιγίδας των καυσώνων, της ξηρασίας, αλλά και του τρόπου με τον οποίο διαχειριζόμαστε τα δάση μας. Ολα αυτά οδηγούν σε δασικές πυρκαγιές». Οι επιστήμονες του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφοριών για τις Δασικές Πυρκαγιές συνδέουν τη μετακίνηση του χρόνου των πυρκαγιών νωρίτερα με την τάση τα καλοκαίρια να γίνονται όλο και πιο ζεστά για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και με την αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την καύση ορυκτών καυσίμων.
Διαβάστε το δημοσίευμα της Realnews
Διαβάστε το δημοσίευμα της Realnews
