Υποστελεχωμένο, υποχρηματοδοτούμενο και με υπανάπτυκτη πρωτοβάθμια περίθαλψη, το ελληνικό εθνικό σύστημα υγείας – ΕΣΥ είναι πολλαπλά εκτεθειμένο στις σύγχρονες προκλήσεις. Η γήρανση του πληθυσμού, η αύξηση των χρονίων παθήσεων, οι οικονομικοί περιορισμοί και αναδυόμενες απειλές, όπως η κλιματική κρίση, θέτουν το ΕΣΥ υπό πρωτοφανή πίεση.
Τα παραπάνω ζητήματα αναδεικνύει, παρουσιάζοντας πλήθος στοιχείων, νέα επιστημονική έρευνα που δημοσιεύθηκε στην έγκριτη ιατρική επιθεώρηση The Lancet. Τη μελέτη συνυπογράφουν διεθνώς διακεκριμένοι Έλληνες επιστήμονες, ειδικοί σε θέματα πολιτικής και οικονομικών της Υγείας (Ηλίας Κυριόπουλος, Κώστας Αθανασάκης, Στεργιανή Τσόλη, Ηλίας Μόσιαλος και Ειρήνη Παπανικόλα).
Η έρευνα δεν περιορίζεται στο να αναλύσει τα πολλαπλά τρωτά σημεία και τις παθογένειες του ΕΣΥ, αλλά προχωρά σε συγκεκριμένες συστάσεις πολιτικής. Οι βασικότερες όλων είναι η προτεραιότητα στη δημόσια υγεία και η βιώσιμη χρηματοδότηση των δημόσιων υπηρεσιών υγείας. Προς το παρόν πάντως οι πολίτες βιώνουν το ακριβώς αντίθετο: Έχουμε από τις υψηλότερες ιδιωτικές δαπάνες για υγεία σε όλη την ΕΕ, υπερδιπλάσιες από τον μέσο όρο της ΕΕ (39% έναντι 14%).
Αντίστοιχα, οι δημόσιες δαπάνες για την υγεία, αν και έχουν αυξηθεί μετά το «βούλιαγμα» της κρίσης παραμένουν αισθητά χαμηλότερες από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο ως ποσοστό του ΑΕΠ (5,8% έναντι 7,3%). Σε πραγματικούς όρους, ως μονάδες αγοραστικής δύναμης ανά κάτοικο, οι κατά κεφαλήν δημόσιες δαπάνες υγείας έχουν μειωθεί σε σύγκριση με το 2009 και είναι από τις χαμηλότερες στην ΕΕ.
Το δημογραφικό πρόκληση για το ΕΣΥ
Όπως σημειώνεται στην έρευνα του Lancet, o ελληνικός πληθυσμός γηράσκει με ταχείς ρυθμούς, με τις προβλέψεις να δείχνουν ότι πάνω από το ένα τρίτο θα είναι άνω των 65 ετών έως το 2050. Αυτή η δημογραφική μεταβολή έχει οδηγήσει σε ραγδαία αύξηση των ποσοστών χρόνιων ασθενειών, με την Ελλάδα να παρουσιάζει μερικά από τα υψηλότερα ποσοστά πολυνοσηρότητας μεταξύ των ηλικιωμένων στην ΕΕ. Είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν έξι στα δέκα άτομα, ηλικίας 65 ετών και άνω υποφέρουν από μακροχρόνιες ασθένειες, με πάνω από τους μισούς να εμφανίζουν πολυνοσηρότητα. Για τους
Οι συμπεριφορικοί παράγοντες κινδύνου επιδεινώνουν αυτές τις προκλήσεις. Η Ελλάδα διατηρεί το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό καπνιστών στην Ευρώπη, με 25%, ενώ η παιδική παχυσαρκία επηρεάζει το 41% των παιδιών ηλικίας 5-9 ετών — ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη.
Υποβάθμιση του περιβάλλοντος – πολυανθεκτικά βακτήρια
Προκληση για την υγεία συνιστά επίσης η αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων και φυσικών καταστροφώνς, όπως πυρκαγιές, πλημμύρες και καύσωνες, με αποτέλεσμα τον υψηλότερο αριθμό θανάτων λόγω καύσωνα στην Ευρώπη το 2023.
Η επιδείνωση της ποιότητας του αέρα, ιδίως στις αστικές περιοχές, επιδεινώνει τις επιπτώσεις του καύσωνα. Η έκθεση σε αιρωούμενα σωματίδια (PM2·5), διοξείδιο του αζώτου (NO2) και όζον (O3) συνδέθηκε με περισσότερους από 15 000 θανάτους και 133.200 χαμένα έτη ζωής το 2022. Αυτοί οι κίνδυνοι που σχετίζονται με το κλίμα δημιουργούν πρόσθετες προκλήσεις για την ικανότητα, την ετοιμότητα και την ανθεκτικότητα των υπηρεσιών υγείας.
Η μικροβιακη αντοχή (ΑMR) αποτελεί επίσης ένα κρίσιμο ζήτημα, με την Ελλάδα να παρουσιάζει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αντοχής στην Ευρώπη. Πάνω από το 68 % των απομονωμένων βακτηρίων παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στα αντιμικροβιακά φάρμακα , το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ μαζί με τη Ρουμανία.
Υγεία και ανισότητες
Οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες επιδεινώνουν τις ανισότητες στον τομέα της υγείας. Περισσότερο από το ένα τέταρτο του πληθυσμού αντιμετωπίζει κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, με έντονες διαβαθμίσεις στην παχυσαρκία και τις διατροφικές συνήθειες που συνδέονται με τα επίπεδα εκπαίδευσης. Η παρατεταμένη οικονομική κρίση και ο πληθωρισμός έχουν εντείνει τις ανισότητες στην υγεία.
Έλλειψη μακροχρόνιας φροντίδας
Το μοντέλο φροντίδας της Ελλάδας, που είναι προσανατολισμένο στα νοσοκομεία, δεν εξυπηρετεί επαρκώς τον γηράσκοντα πληθυσμό της. Η πρωτοβάθμια περίθαλψη παραμένει υποανάπτυκτη, με μόνο το 6% των γιατρών να είναι γενικοί ιατροί.
Οι υπηρεσίες μακροχρόνιας φροντίδας είναι σοβαρά υποχρηματοδοτημένες και υποστελεχωμένες. Μόνο το 10% των χρηστών λαμβάνουν δωρεάν επίσημες υπηρεσίες μακροχρόνιας φροντίδας, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι 37%. Η μακροχρόνια φροντίδα παραμένει «οικογενειακή υπόθεση», επιβαρύνοντας δυσανάλογα την ψυχική υγεία και τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας.
Συστάσεις πολιτικής
Η ανάλυση προσδιορίζει διάφορες κρίσιμες προτεραιότητες:
Προτεραιότητα στη δημόσια υγεία: Συστηματική αξιολόγηση των παρεμβάσεων με ολοκληρωμένη συλλογή δεδομένων και διεπιστημονικές προσεγγίσεις.
Βιώσιμη χρηματοδότηση: Ενίσχυση της λειτουργικής ανεξαρτησίας του ΕΟΠΥΥ, αύξηση της δημόσιας χρηματοδότησης και εφαρμογή πληρωμών προς τους παρόχους με βάση την απόδοση, προκειμένου να μειωθούν τα έξοδα που επιβαρύνουν τους ασφαλισμένους.
Εκσυγχρονισμός της παροχής φροντίδας: Μετάβαση σε μοντέλα πρωτοβάθμιας φροντίδας με βάση την ομαδική εργασία, αναδιάρθρωση των νοσοκομείων με βάση τις επιδημιολογικές ανάγκες και δημιουργία καθολικών συστημάτων μακροχρόνιας φροντίδας, επικεντρωμένες στην κοινότητα.
«Αποπολιτικοποίηση» της διακυβέρνησης: Δημιουργία αυτόνομων θεσμών με λειτουργική ανεξαρτησία, διαφανείς διαδικασίες πρόσληψης και ενισχυμένους μηχανισμούς λογοδοσίας.
Η έρευνα της Lancet ΕΔΩ
