Μέχρι πριν λίγα σχετικά χρόνια, η κλιματική αλλαγή ήταν κάτι που πολλοί θεωρούσαν ότι βρίσκεται «μακριά» μας, ή, αλλιώς, στη σφαίρα της «θεωρίας». Ωστόσο τα ακραία καιρικά φαινόμενα των τελευταίων ετών αποδεικνύουν πως η κλιματική αλλαγή έχει εισέλθει για τα καλά στην καθημερινότητά μας, επηρεάζοντας τις ζωές μας- και πλέον υπάρχει ο φόβος πως κάποια τμήματα του κόσμου μπορούν να καταστούν αφιλόξενα για τον άνθρωπο.
Σε αυτό το πλαίσιο, αξίζει να εξεταστεί το πώς αντιδρά το ανθρώπινο σώμα στις υψηλές θερμοκρασίες: Το σώμα μας είναι αξιοσημείωτα ανθεκτικό όσον αφορά στη θερμότητα- συγκεκριμένα είναι η υγρασία που δυσκολεύει την ψύξη του. Και η υγρασία αυξάνεται- κάτι που οφείλεται εν μέρει στην κλιματική αλλαγή.
Η αποκαλούμενη «wet-bulb temperature» (θερμοκρασία υγρού γλόμπου) αποτελεί μια συνδυαστική μέτρηση της θερμότητας και της υγρασίας και διαπιστώνεται τυλίγοντας μια υγρή ταινία γύρω από την κεφαλή ενός θερμομέτρου. H θερμοκρασία αυτή χρησιμοποιείται για να υπολογίζεται ποιες περιοχές του κόσμου μπορεί να γίνονται πολύ επικίνδυνες για να ζουν εκεί άνθρωποι.
Η θερμοκρασία αυτή δεν απεικονίζει μόνο τη θερμότητα, μα και πόσο νερό βρίσκεται στον αέρα. Όσο υψηλότερος είναι αυτός ο αριθμός, τόσο πιο δύσκολο είναι να εξατμίζεται ο ιδρώτας και να ψύχονται τα σώματά μας. Από ένα σημείο και μετά δεν είναι δυνατόν να ιδρώνει κανείς αρκετά γρήγορα για να αποφύγει την υπερθέρμανση, σύμφωνα με τον Ράντλεϊ Χόρτον, καθηγητή του Lamont-Doherty Earth Observatory του Columbia University.
Επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι το Μεξικό και η κεντρική Αμερική, ο Περσικός Κόλπος, η Ινδία, το Πακιστάν και η νοτιοανατολική Ασία οδεύουν προς αυτό το όριο, το οποίο αναμένεται να φτάσουν πριν το τέλος του αιώνα. Όπως τονίζει ο Χόρτον, οι κίνδυνοι αυτοί σήμερα μπορεί να υποτιμώνται, ωστόσο αναμένεται να μεγαλώσουν δραματικά στο μέλλον. «Καθώς περιοχές ανά τον κόσμο βιώνουν προηγουμένως σπάνιες ή άνευ προηγουμένου ακραίες συνθήκες με ολοένα και μεγαλύτερη συχνότητα, υπάρχει ο κίνδυνος τα προηγούμενα μηνύματά μας για τον κίνδυνο της ακραίας ζέστης…να βρεθούν εκτός στόχου».
Πολλοί μπορεί να θεωρούν πως το να είναι κάποιος κοντά στην παραλία είναι καλός τρόπος να δροσίζεται, μα ο Χόρτον τονίζει πως η εγγύτητα στο νερό υπό ακραίες συνθήκες χειροτερεύει τα πράγματα. Καθώς οι αυξανόμενες θερμοκρασίες προκαλούν εξάτμιση του νερού, η υγρασία στον αέρα αυξάνεται.
Πώς λειτουργεί το ανθρώπινο σώμα στη ζέστη
Καθώς ο ήλιος θερμαίνει τον αέρα, τα αντικείμενα και τους ανθρώπους, το ανθρώπινο σώμα αντιδρά σε μια προσπάθεια να ψυχθεί. Το δέρμα ιδρώνει, και η εξάτμιση αυτού του νερού ψύχει το σώμα- αρκεί η γύρω υγρασία να επιτρέπει να λάβει χώρα η εξάτμιση αυτή. Ωστόσο αν ο θερμός αέρας είναι πολύ υγρός, αυτή η ανταλλαγή θερμότητας παρεμποδίζεται, και το σώμα χάνει τον κύριο τρόπο ψύξης του.
Η θερμοκρασία «υγρού γλόμπου» που σηματοδοτεί το ανώτατο όριο για το ανθρώπινο σώμα είναι οι 35 βαθμοί Κελσίου, ωστόσο κάθε θερμοκρασία πάνω από τους 30 βαθμούς Κελσίου μπορεί να είναι επικίνδυνη. Ο Χόρτον και άλλοι επιστήμονες σημείωσαν σε επιστημονικό τους άρθρο το 2020 πως αυτές οι θερμοκρασίες σημειώνονται όλο και συχνότερα σε διάφορα σημεία του κόσμου. Κάποιες περιοχές πλησιάζουν το επικίνδυνο όριο, όπως η νότια Ασία και η Μέση Ανατολή, και θα μπορούσαν να το ξεπεράσουν ως το 2075.
Ακόμα και κάτω από αυτά τα όρια, η ψύξη είναι δύσκολη δουλειά για το σώμα. Οι προσπάθειες αντιμετώπισης των επιπτώσεων της θερμότητας ασκούν πίεση στην καρδιά και στα νεφρά. Υπό συνθήκες ακραίας ζέστης, τα όργανα του ανθρώπινου σώματος δυσλειτουργούν- κάτι που γίνεται πιθανότερο εάν κάποιος έχει υποκείμενα προβλήματα υγείας.
Αναλυτικότερα, καθώς το σώμα προσπαθεί να ψυχθεί, η καρδιά εργάζεται σκληρότερα σε μια προσπάθεια να στέλνει αίμα ακριβώς κάτω από την επιφάνεια του δέρματος, όπου μπορεί να ψυχθεί καλύτερα. Από πλευράς τους τα νεφρά δουλεύουν πιο εντατικά για να διατηρήσουν το νερό του σώματος. Όταν η θερμοκρασία φτάσει πολύ ψηλά, οι πρωτεΐνες του σώματος αρχίζουν να διασπώνται, τα ένζυμα σταματούν να ρυθμίζουν τις λειτουργίες των οργάνων- και αυτά αρχίζουν να σταματούν να λειτουργούν. Πρόκειται για θερμοπληξία: Το σώμα στην πράξη «μαγειρεύεται», σε σημείο κατάρρευσης πολλαπλών οργάνων. Σημειώνεται πως σε καύσωνες πολλοί θάνατοι οφείλονται σε προβλήματα υγείας, τα οποία χειροτερεύουν λόγω των ακραίων συνθηκών.
Αυτά που προτείνονται για την αποφυγή επιβλαβών για την υγεία καταστάσεων είναι σε γενικές γραμμές απλά: Παραμονή σε εσωτερικούς χώρους με κλιματισμό, λήψη υγρών ώστε το σώμα να παραμένει ενυδατωμένο και να μειώνεται η επιβάρυνση στην καρδιά και τα άλλα όργανα και αποφυγή έντονης σωματικής δραστηριότητας.
Πώς μπορούμε να προστατευθούμε;
Κατά τη διάρκεια ενός καύσωνα, υπάρχουν μερικοί απλοί τρόποι να φροντίσουμε τους εαυτούς μας. Οι τρόποι αυτοί είναι οι ακόλουθοι:
1. Εάν έχετε κλιματισμό, τότε η λύση είναι απλή: Μπείτε μέσα.
2. Εάν δεν έχετε κλιματισμό, φροντίστε να ενυδατώνεστε. Το να πίνουμε νερό, μπορεί να ελαφρύνει το βάρος για την καρδιά, τα νεφρά και άλλα όργανα.
3. Κάντε ένα διάλειμμα: Ακόμη και η μέτρια σωματική κόπωση όπως το περπάτημα, αυξάνει σημαντικά τη θερμότητα που παράγουν οι μύες του σώματος.
Ο ρόλος των κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων
Φαίνεται πως η προστασία μας από τις συνθήκες ακραίας ζέστης είναι στενά συνδεδεμένη με την κοινωνικοοικονομική μας κατάσταση και τους πόρους μας.
«Οι φτωχότεροι άνθρωποι είναι αυτοί που κινδυνεύουν περισσότερο, και ήδη υποφέρουν», αναφέρει η Τερέζα Καβάζος, ανώτερη ερευνήτρια στο τμήμα φυσικής ωκεανογραφίας στο Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας και Ανώτατης Εκπαίδευσης Ensenada.
Σημειώνει μάλιστα ότι ο κίνδυνος είναι μεγάλος για εκείνους που απασχολούνται στον αγροτικό τομέα και η εργασία τους περιλαμβάνει σωματική κόπωση μέσα στην επικίνδυνη ζέστη.
Η επιβίωση σε τέτοιες συνθήκες εξαρτάται από την κοινωνική και οικονομική θέση κάποιου: η πρόσβαση σε κλιματισμό, η μόνωση στα σπίτια, οι εργασίες που δεν απαιτούν έντονη φυσική κόπωση κάτω από τον ήλιο καθώς και οι πολιτικές που εφαρμόζονται για την προστασία των ανθρώπων από επικίνδυνες συνθήκες.
«Ως άνθρωποι έχουμε μάθει να προσαρμοζόμαστε», ανέφερε η Καβάζος. «Το πρόβλημα είναι το κόστος. Κάποιοι δεν θα επιβιώσουν».
