Μετά από περισσότερα από 15 χρόνια, οι δανειολήπτες εξακολουθούν να επωμίζονται δυσανάλογα βάρη.
Η υπόθεση των δανείων σε ελβετικό φράγκο αποτελεί ίσως τη χαρακτηριστικότερη περίπτωση ενός προβλήματος που επιβίωσε για χρόνια στο περιθώριο, χωρίς ποτέ να αντιμετωπιστεί ουσιαστικά.
Μετά από περισσότερα από 15 χρόνια, οι δανειολήπτες εξακολουθούν να επωμίζονται δυσανάλογα βάρη, εξαιτίας ενός προϊόντος που τους προσφέρθηκε χωρίς επαρκή πληροφόρηση για το συναλλαγματικό ρίσκο, την ώρα που το τραπεζικό σύστημα και η πολιτεία απέφυγαν συστηματικά να αναλάβουν τις ευθύνες τους.
Σήμερα, η αναζήτηση λύσης μέσω του εξωδικαστικού μηχανισμού αποτελεί μια τεχνική παρέμβαση που επιχειρεί να διαχειριστεί τις συνέπειες, χωρίς όμως να διορθώνει την αιτία. Η φύση και η πολυπλοκότητα του προβλήματος, σε συνδυασμό με τις τραπεζικές και δημοσιονομικές παραμέτρους, καθιστούν σαφές ότι τα ημίμετρα δεν αρκούν —και δεν μπορούν να υποκαταστήσουν μια ολοκληρωμένη, πολιτικά θαρραλέα και νομικά τεκμηριωμένη λύση.
Μια τέτοια λύση, ωστόσο, δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Αντίθετα, η κυβέρνηση εξετάζει τη διεύρυνση της χρήσης του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών, προκειμένου να δοθεί διέξοδος στους περίπου 20.000 δανειολήπτες που έχουν εκτεθεί σε συνολικές οφειλές άνω των 4,6 δισ. ευρώ.
Σύμφωνα με πληροφορίες, η πρόταση που συζητείται προβλέπει την υποχρεωτική αποδοχή των ρυθμίσεων που προκύπτουν μέσω του εξωδικαστικού μηχανισμού από τους πιστωτές —τουλάχιστον για τις περιπτώσεις δανείων σε ελβετικό φράγκο. Με αυτόν τον τρόπο εκτιμάται ότι θα παραχθούν θεσμικές, μαζικές λύσεις, με τρόπο διαφανή και οργανωμένο, χωρίς να παραβιάζεται η αρχιτεκτονική των τιτλοποιήσεων.
Η λύση που εξετάζεται, με υποχρεωτική αποδοχή των προτάσεων του εξωδικαστικού από τους πιστωτές, ενδέχεται να αυξήσει τον αριθμό των ρυθμίσεων. Όμως, όπως τονίζουν στελέχη της αγοράς, δεν λύνει το δομικό πρόβλημα: ότι πρόκειται για δάνεια με εντελώς αποσυνδεδεμένη σχέση οφειλής – εξασφάλισης, για δανειολήπτες που δρουν πλέον σε τελείως διαφορετικές συνθήκες ζωής και εισοδημάτων από τότε που υπέγραψαν τις συμβάσεις τους.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αφορά ζευγάρι δημοσίων υπαλλήλων που το 2007 έλαβε στεγαστικό δάνειο 180.000 ελβετικών φράγκων με ισοτιμία 1,64. Σήμερα, παρά τις σταθερές πληρωμές για σχεδόν 15 χρόνια, το υπόλοιπο έχει ξεπεράσει τα 200.000 ευρώ, λόγω της μεταβολής της ισοτιμίας και της συσσώρευσης τόκων υπερημερίας από μία περίοδο αδυναμίας πληρωμής μετά την κρίση. Η εμπορική αξία του ακινήτου που αγόρασαν, ωστόσο, δεν ξεπερνά τις 90.000 ευρώ, ενώ ο εξωδικαστικός μηχανισμός απορρίπτει διαρκώς τις αιτήσεις τους ως «μη συμφέρουσες» για τον πιστωτή, καθώς η προτεινόμενη διαγραφή υπερβαίνει τα ελάχιστα όρια αποδοχής.
Αντίστοιχη είναι η περίπτωση μονογονεϊκής οικογένειας στη Θεσσαλονίκη, που το 2008 πήρε δάνειο 100.000 φράγκων. Σήμερα το υπόλοιπο έχει φτάσει στις 140.000 ευρώ, ενώ η δανειολήπτρια είναι άνεργη και φιλοξενείται. Παρότι έχει κάνει αίτηση στον εξωδικαστικό, το προτεινόμενο «κούρεμα» από τον αλγόριθμο κρίθηκε υπερβολικό από την εταιρεία διαχείρισης και απορρίφθηκε.
Αυτές οι περιπτώσεις δείχνουν ανάγλυφα το πρόβλημα: οι τρέχουσες αποτιμήσεις των εξασφαλίσεων είναι πολύ χαμηλότερες από τα ανεξόφλητα υπόλοιπα, με αποτέλεσμα ο αλγόριθμος του εξωδικαστικού να παράγει ρυθμίσεις που θεωρούνται οικονομικά ασύμφορες για τους επενδυτές που κατέχουν πλέον τα δάνεια μέσω τιτλοποιήσεων.
Και εδώ ακριβώς βρίσκεται το επόμενο εμπόδιο: η πλειονότητα των δανείων αυτών έχει πλέον τιτλοποιηθεί και περάσει σε funds ή άλλους επενδυτές στο πλαίσιο του προγράμματος «Ηρακλής». Οποιαδήποτε παρέμβαση που μειώνει τις ανακτήσεις από τα συγκεκριμένα δάνεια, δημιουργεί τον κίνδυνο να ενεργοποιηθούν οι κρατικές εγγυήσεις, κάτι που αποτελεί αδιαπραγμάτευτη «κόκκινη γραμμή» για το οικονομικό επιτελείο και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
