Η πραγματικότητα για πολλούς Έλληνες απέχει από το αφήγημα της επιτυχίας.
Δέκα χρόνια μετά την κορύφωση της οικονομικής κρίσης, η Ελλάδα εμφανίζει στα χαρτιά σημάδια ανάκαμψης, όμως κάτω από την επιφάνεια, οι πληγές της λιτότητας, της ύφεσης και της κοινωνικής διάλυσης παραμένουν ανοιχτές, σχολιάζει το Bloomberg σε εκτενές αφιέρωμά του.
Παρά την ανάκτηση της πρόσβασης στις αγορές και την επίτευξη δημοσιονομικών πλεονασμάτων, η πραγματικότητα για πολλούς Έλληνες απέχει από το αφήγημα της επιτυχίας. Η χώρα παραμένει από τις φτωχότερες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με το κατά κεφαλήν εισόδημα να υπολείπεται ακόμα και της Πολωνίας και της Ρουμανίας. Η ανεργία στους νέους παραμένει εφιαλτική –ένας στους πέντε κάτω των 25 ετών δεν έχει εργασία– ενώ οι μισθοί στον ιδιωτικό τομέα εξακολουθούν να κινούνται πολύ κάτω από τα προ κρίσης επίπεδα.
Το δημοσίευμα αναφέρεται στο Σεπτέμβριο του 2015. Τότε ο Καναδός επενδυτής Prem Watsa συγκεντρώνει περίπου 75 εργαζόμενους και συζύγους στο πολυτελές θέρετρο Costa Navarino στην Πελοπόννησο για να γιορτάσει την 30ή επέτειο της Fairfax Financial Holdings.
Η Ελλάδα ίσως έμοιαζε με παράδοξη επιλογή για μία τέτοια εκδήλωση, γράφει αφιέρωμα του Bloomberg για την ελληνική οικονομία. Η χώρα ήταν στο επίκεντρο του παγκόμιου ενδιαφέροντος με την κρίση χρέους στο αποκορύφωμα. Παρ’ όλα αυτά, μόνο εκείνη τη χρονιά, η Fairfax αύξησε τις θέσεις της στην Ελλάδα.
«Ποτέ δεν σκέφτηκα να πουλήσω, ούτε για ένα δευτερόλεπτο», θυμάται ο Watsa σε πρόσφατη συνέντευξή του. «Αλλά είχαμε ανησυχήσει λίγο… Εκείνη την εποχή, φαινόταν ότι τα πράγματα μπορεί να πάνε προς τη λάθος κατεύθυνση».
Δέκα χρόνια αργότερα, ο Watsa έχει δει την αξία των επενδύσεών του να υπερδιπλασιάζεται. Για πολλούς Έλληνες –συνταξιούχους, άνεργους νέους, μικρομεσαίους επιχειρηματίες– τα σημάδια παραμένουν. Όμως για όσους πίστεψαν, ο μετασχηματισμός από “οικονομικό απόβλητο” σε υπόδειγμα δημοσιονομικής σύνεσης αποδίδει καρπούς — και οι δείκτες δείχνουν ότι η θετική πορεία θα συνεχιστεί.
Λίγο πριν τη συνάντηση της Fairfax, οι Έλληνες σχημάτιζαν ουρές στα ΑΤΜ, μετά την επιβολή capital controls. Η Ελλάδα είχε περάσει πέντε χρόνια αποκλεισμένη από τις αγορές, με την οικονομία της να έχει χάσει το 25% της παραγωγής και την κοινωνία να βιώνει πρωτοφανή λιτότητα, ύστερα από δεκαετίες κρατικής γενναιοδωρίας.
Σήμερα, η Ελλάδα υπεραποδίδει σε σχέση με πολλές χώρες της ευρωζώνης. Αναπτύσσεται ταχύτερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και ανήκει στις ελάχιστες χώρες της ΕΕ με δημοσιονομικά πλεονάσματα.
Το χρέος της παραμένει υψηλό, αλλά έχει πλέον αναδιαρθρωθεί ώστε να είναι βιώσιμο. Οι επενδύσεις αυξάνονται — τελευταία ένδειξη εμπιστοσύνης η UniCredit. Ακόμα και κάποιοι νέοι, μορφωμένοι Έλληνες που είχαν φύγει, αρχίζουν να επιστρέφουν.
«Ελάχιστοι πίστευαν ότι η Ελλάδα θα τα κατάφερνε», λέει ο Γιάννης Στουρνάρας, διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος και πρώην Υπουργός Οικονομικών. Θυμάται πώς επέστρεψε επειγόντως στην Αθήνα τον Ιούνιο του 2015 για να αποτρέψει ένα bank run. «Τελικά, αποδείχθηκε ιστορία επιτυχίας».
Οι επενδύσεις της Fairfax αντικατοπτρίζουν αυτή την ανάκαμψη. Η μεγαλύτερη ήταν στην Eurobank, ενώ συμμετοχές υπήρξαν σε MetlenΜΥΤΙΛ -0,47% Energy & Metals SA, την Eurolife και την Grivalia. Από περίπου €2,2 δισ. σήμερα οι τοποθετήσεις αποτιμώνται σε €5 δισ.
Ο Watsa, γνωστός και ως «ο Warren Buffett του Καναδά», είδε τις ευκαιρίες από την πρώτη του επίσκεψη το 2013, όταν ακόμη η χώρα σπαρασσόταν από την κρίση. Έδειξε εμπιστοσύνη σε αλλεπάλληλες κυβερνήσεις, ακόμα κι όταν η Ελλάδα χρειάστηκε τρία μνημόνια υπό την εποπτεία ΕΕ και ΔΝΤ.
«Είμαστε επενδυτές που πηγαίνουμε αντίθετα στο ρεύμα», δήλωσε. «Επενδύουμε στους ανθρώπους. Θέλουμε να χτίζουμε, όχι να πουλάμε μετά από δύο ή τρία χρόνια».
Στις αρχές της επένδυσής του, τίποτα δεν ήταν βέβαιο. Η Ελλάδα είχε υπογράψει το πρώτο μνημόνιο το 2010, αλλά η πολιτική υποστήριξη στις μεταρρυθμίσεις ήρθε μετά από εκλογές, αναταραχές και κοινωνικές συγκρούσεις.
Ο Αλέξης Τσίπρας εξελέγη το 2015 με υπόσχεση να σκίσει το μνημόνιο. Ακολούθησε αδιέξοδο, δημοψήφισμα και τελικά υπογραφή τρίτου προγράμματος. Ο Watsa τον είχε συναντήσει:
«Του είπα, “αν δεν μας θέλεις, θα φύγουμε”, και απάντησε “όχι, σας θέλω. Είστε ο τύπος επενδυτή που χρειάζεται η Ελλάδα”».
Τα προβλήματα όμως δεν έχουν τελειώσει. Το ΑΕΠ έχει ανακάμψει, αλλά η Ελλάδα παραμένει από τις φτωχότερες χώρες της ΕΕ, πίσω από Πολωνία και Ρουμανία σε κατά κεφαλήν εισόδημα. Ο πληθυσμός γηράσκει, τα εμπόδια στις επενδύσεις παραμένουν, και οι μισθοί στον ιδιωτικό τομέα είναι ακόμα χαμηλότεροι από το παρελθόν. Η πολιτική σκηνή κατακερματίζεται. Αν και η Νέα Δημοκρατία κέρδισε δεύτερη θητεία το 2023, τρία ακροδεξιού χαρακτήρα κόμματα μπήκαν στη Βουλή.
Το κρίσιμο σημείο καμπής ήταν το φθινόπωρο του 2015, όταν η κυβέρνηση Τσίπρα συμφώνησε στις επώδυνες προσαρμογές. Ο Γιώργος Χουλιαράκης, τότε ανώτατος αξιωματούχος του ΥΠΟΙΚ, θυμάται: «Η υπεραπόδοση στα δημοσιονομικά έγινε βασικό στοιχείο της στρατηγικής μας. Ήταν μήνυμα προς τις αγορές ότι η Ελλάδα μπορούσε να ξαναπάρει τον έλεγχο των δημόσιων οικονομικών της».
Η στρατηγική απέδωσε. Το καλοκαίρι του 2018 η Ελλάδα ολοκλήρωσε το τρίτο μνημόνιο. Το 2019 εξέδωσε 10ετές ομόλογο για πρώτη φορά μετά από 10 χρόνια.
Η Ελλάδα ξεπέρασε συνεχώς τους δημοσιονομικούς της στόχους, την ώρα που πολλές ευρωπαϊκές χώρες βλέπουν τα δημόσια οικονομικά τους να επιδεινώνονται. Ο Γερμανός Καγκελάριος Friedrich Merz προειδοποίησε στις 27 Ιουνίου ότι το χρέος της Ευρώπης ενέχει πλέον κινδύνους για νέα κρίση.
Για τον Μιχάλη Αργυρού, επικεφαλής οικονομικό σύμβουλο του πρωθυπουργού, εξίσου κρίσιμες ήταν οι φιλοεπενδυτικές πολιτικές: ενίσχυση των τραπεζών μέσω κρατικών εγγυήσεων, φορολογικά κίνητρα για επενδύσεις και μετακόμιση στην Ελλάδα.
«Στείλαμε θετικά σήματα», λέει. «Είναι βιώσιμα; Τα βασικά αίτια της κρίσης έχουν αντιμετωπιστεί».
Η φοροδιαφυγή αποτελούσε χρόνιο πρόβλημα. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η παραοικονομία αντιστοιχούσε στο 27% του ΑΕΠ το 2010. Με τη μετάβαση στην ψηφιακή οικονομία και τις τεχνολογικές παρεμβάσεις, όπως πληρωμές με κάρτα παντού, η σκιά της παραοικονομίας έχει μειωθεί πάνω από 50%, σύμφωνα με τον ΥΠΟΙΚ Κυριάκο Πιερρακάκη.
Οι ελεγκτές της ΑΑΔΕ πλέον φέρουν tablets, ενώ χρησιμοποιούνται και drones που τροφοδοτούν επιχειρησιακό κέντρο με 9 οθόνες στην Αθήνα. Το 2018, η απόκλιση ανάμεσα στον αναμενόμενο και τον πραγματικό ΦΠΑ ήταν 25,4%. Το 2022 έπεσε στο 13,7%.
Μετά την αναδιάρθρωση οι ετήσιες χρηματοδοτικές ανάγκες ανέρχονται στο 6,2% του ΑΕΠ έως το 2070, καθιστώντας το προφίλ εξυπηρέτησης του χρέους ένα από τα πιο ευνοϊκά στην Ευρώπη. Ο Δημήτρης Τσάκωνας, επικεφαλής του ΟΔΔΗΧ, σημειώνει τη σημασία της συνέπειας και της συντηρητικής στρατηγικής. Το επιτόκιο του 10ετούς ομολόγου κυμαίνεται στο 3,3%, με το spread έναντι των γερμανικών στο χαμηλότερο επίπεδο από το 2008. Το 2012, το επιτόκιο ξεπερνούσε το 44,2%.
«Υπήρξαν στιγμές που ήμουν ο αποδιοπομπαίος τράγος», λέει. «Τώρα η υποδοχή είναι διαφορετική. Οι άνθρωποι θέλουν να μάθουν για την πρόοδο».
Οι πληγές όμως παραμένουν. Πολλοί πλήρωσαν βαρύ τίμημα. Γονείς που είδαν τα παιδιά τους να φεύγουν, νέοι με χαμηλούς μισθούς, επιχειρηματίες που έπρεπε να ξαναχτίσουν. Η ανεργία, αν και στο χαμηλότερο επίπεδο 17ετίας (7,9%), παραμένει από τις υψηλότερες στην ΕΕ. Στους κάτω των 25, ένας στους πέντε είναι άνεργος.
Η «παλιά Ελλάδα», όπως τη λέει ο Μητσοτάκης, δεν έχει εξαφανιστεί. Τον Φεβρουάριο, χιλιάδες διαδήλωσαν για το πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη. Τον Ιούνιο, έρευνα της ΕΕ για κακοδιαχείριση αγροτικών επιδοτήσεων οδήγησε σε παραιτήσεις υπουργών. Παρά το προβάδισμα στις δημοσκοπήσεις, η ΝΔ δέχεται πίεση, με τα λαϊκιστικά κόμματα να ενισχύονται ενόψει των εκλογών του 2027.
«Η ελληνική οικονομία είναι αναμφίβολα πιο ανθεκτική σήμερα», λέει ο Χουλιαράκης. «Όμως τα δομικά σημάδια της μακράς κρίσης παραμένουν και δεν επιτρέπουν εφησυχασμό».
