Εξηγούν επίσης, πώς πρέπει να προληφθούν μελλοντικές κρίσεις. Σύμφωνα με τους τρεις πρώην αξιωματούχους, η στρατηγική που ακολούθησε η ελληνική κυβέρνηση του 2015 ήταν ρίσκου.
Δέκα χρόνια μετά την κορύφωση της ελληνικής κρίσης και το παρ’ ολίγον Grexit, τρία σημαίνοντα πρώην στελέχη των ευρωπαϊκών θεσμών –ο Μάρκο Μπούτι (πρώην γενικός διευθυντής της DG ECFIN), ο Κλάους Ρέγκλινγκ (πρώην επικεφαλής του ESM) και ο Τόμας Βίζερ (πρώην πρόεδρος του Euro Working Group)– συνυπογράφουν άρθρο στην Καθημερινή, καταθέτοντας την εμπειρία και τα συμπεράσματά τους από τη μεγαλύτερη κρίση που γνώρισε η Ευρωζώνη.
Στο κείμενό τους, επιχειρούν μια θεσμική και πολιτική αποτίμηση της κρίσης του 2015, υπογραμμίζοντας πως η ένταξη στην Ευρωζώνη είναι πρωτίστως υπαρξιακή επιλογή, με πολιτικές συνέπειες που υπερβαίνουν κατά πολύ το πεδίο της οικονομίας. Η περίπτωση της Ελλάδας, όπως σημειώνουν, κατέδειξε την ανάγκη για θεσμική ενίσχυση, οικοδόμηση εμπιστοσύνης και έγκαιρη αντίδραση – και ότι οι κρίσεις λειτουργούν ως καταλύτες για μεταρρυθμίσεις που είχαν καθυστερήσει ή αποφευχθεί.
Η κορύφωση της ελληνικής κρίσης τον Ιούλιο του 2015 αποτέλεσε σημείο καμπής για την Ευρωζώνη. Παρά τις προηγηθείσες θεσμικές μεταρρυθμίσεις μετά το πρώτο κύμα κρίσεων (2010–2012), το δημοψήφισμα και η σύγκρουση της κυβέρνησης Τσίπρα με τους δανειστές φανέρωσαν ότι η Ευρωζώνη παρέμενε ευάλωτη πολιτικά και οικονομικά.
Η ιδιαιτερότητα της ελληνικής περίπτωσης, σημειώνουν οι τρεις, ήταν το γεγονός ότι η κρίση ξεκίνησε από δημοσιονομική απάτη: η αιφνίδια αποκάλυψη των πραγματικών στοιχείων από την κυβέρνηση Παπανδρέου και το έλλειμμα που εκτινάχθηκε πάνω από το 15% του ΑΕΠ δημιούργησαν σοκ και ένα κλίμα βαθιάς δυσπιστίας. Αυτό κατέστησε την ελληνική περίπτωση παράδειγμα «ηθικού κινδύνου», με αποτέλεσμα τα μέτρα να είναι αυστηρότερα από ό,τι σε άλλες χώρες με παρόμοια προβλήματα.
Η τότε δομή της Ευρωζώνης δεν επέτρεπε ταχεία ή αποτελεσματική παρέμβαση. Δεν υπήρχε δανειστής τελευταίας καταφυγής (όπως η ΕΚΤ έγινε αργότερα), η τραπεζική εποπτεία ήταν εθνική υπόθεση, δεν υπήρχε θεσμικός μηχανισμός διαχείρισης κρίσεων και η δημοσιονομική επιτήρηση ήταν ατελής και πολιτικά φορτισμένη. Οι συνθήκες δεν επέτρεπαν έγκαιρη παρέμβαση, με αποτέλεσμα όλες οι κινήσεις να γίνονται όταν η κρίση είχε ήδη επιδεινωθεί.
Ταυτόχρονα, καταγράφουν ένα μεγάλο θεσμικό και πολιτικό έλλειμμα στην Ελλάδα: την απουσία ανάληψης πολιτικής ευθύνης για τα προγράμματα στήριξης, τόσο από την κυβέρνηση όσο και από την αντιπολίτευση. Η τάση αυτή, επισημαίνουν, ήταν έντονη στον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά είχε ξεκινήσει νωρίτερα. Σε αντίθεση με την Ιρλανδία ή την Πορτογαλία, οι ελληνικές κυβερνήσεις απέφυγαν να εξηγήσουν το γιατί ήταν απαραίτητα τα μέτρα, τροφοδοτώντας την αντίληψη θυματοποίησης και προκαλώντας δυσαρέσκεια στους ευρωπαίους εταίρους.
Σύμφωνα με τους τρεις πρώην αξιωματούχους, η στρατηγική που ακολούθησε η ελληνική κυβέρνηση του 2015 ήταν ρίσκου: υπέθεσε ότι η Ευρωζώνη δεν θα διακινδύνευε την αποχώρησή της, άρα θα υποχωρούσε. Το δημοψήφισμα αποτέλεσε το αποκορύφωμα αυτής της στρατηγικής. Η απάντηση, όμως, ήταν ένα υπόμνημα του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, που πρότεινε την προσωρινή έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη – με στόχο να «στεγανοποιηθεί» η υπόλοιπη Ένωση.
Όπως αποκαλύπτουν, είχαν γίνει συγκεκριμένες προετοιμασίες για Grexit, σε αντίθεση με το 2012. Η στάση του Γιάνη Βαρουφάκη επιβάρυνε περαιτέρω το κλίμα, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να χάσει πλήρως την αξιοπιστία της. «Ο πρωθυπουργός Τσίπρας συνειδητοποίησε τελικά το πολιτικό και οικονομικό κόστος των τακτικών του υπουργού Οικονομικών του, αλλά μεγάλο μέρος της ζημίας είχε ήδη γίνε», αναφέρουν.
Στην τελευταία ενότητα του άρθρου, οι συντάκτες αναλύουν τα κρίσιμα διδάγματα από την ελληνική εμπειρία:
- Η κρίση αποφεύχθηκε – αλλά το κόστος ήταν τεράστιο. Το Grexit απετράπη, αλλά το τίμημα σε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο ήταν υψηλό για όλους. Η ενοποίηση επιταχύνθηκε υπό πίεση – όχι προληπτικά.
- Η πρόληψη κρίσεων είναι φθηνότερη από την καταστολή. Η Ευρωζώνη πρέπει να αντιδρά γρήγορα και όχι να περιμένει τον πανικό. Το δίδαγμα είναι κοινό και με το ΔΝΤ: δράση πριν την κατάρρευση.
- Η εμπιστοσύνη είναι το θεμέλιο της ολοκλήρωσης. Οι θεσμοί πρέπει να βασίζονται στον στενό δημοσιονομικό και πολιτικό συντονισμό και στην αλληλοϋποστήριξη. Το μοντέλο «πάρε κονδύλια – κάνε ό,τι θες» υπονομεύει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
- Η πολιτική ενοποίηση απαιτεί συμβιβασμούς. Τα κράτη παραμένουν κυρίαρχα, αλλά δεν μπορούν να αγνοούν το συλλογικό συμφέρον. Το δίλημμα εθνικής κυριαρχίας – ευρωπαϊκής πειθαρχίας είναι πλέον οξύ και πρέπει να επιλυθεί πολιτικά.
- Η διαφοροποιημένη ενοποίηση (multi-speed Europe) μπορεί να είναι λύση. Αρκεί να μη μετατραπεί σε «Ευρώπη α λα καρτ». Οργανισμοί όπως η Ένωση Κεφαλαιαγορών ή η τραπεζική ένωση χρειάζονται αποφασιστικά βήματα και λιγότερα εθνικά εμπόδια.
Το άρθρο κλείνει με ένα σαφές μήνυμα: η περίπτωση της Ελλάδας απέδειξε ότι η απώλεια εμπιστοσύνης μπορεί να είναι πιο επικίνδυνη από τους αριθμούς. Γι’ αυτό και η μελλοντική σταθερότητα της Ευρωζώνης εξαρτάται όχι μόνο από τα δημοσιονομικά και τα επιτόκια, αλλά από την ποιότητα της πολιτικής και της συνεργασίας. Η κρίση του 2015 ίσως να ήταν η πιο ωμή υπενθύμιση ότι το ευρώ δεν είναι απλώς ένα νόμισμα – είναι μια πολιτική δέσμευση που δεν αντέχει την ανευθυνότητα.
