Η έρευνα του Dnews για την στεγαστική κρίση, τα ενοίκια και τις πολιτικές για το σπίτι.
Ποιος είναι το θήραμα στο σαφάρι της εξεύρεσης στέγης; Ένας στους τρεις Έλληνες ζει υπό τον διαρκή φόβο της αύξησης του ενοικίου του, ενώ κάθε μήνα το οικογενειακό εισόδημα συνθλίβεται. Την ίδια ώρα, ο πρωθυπουργός μιλάει προκλητικά για «δικαίωμα στη στέγαση» και ανακοινώνει ένα μέτρο που όχι μόνο δεν θα λύσει επί της ουσίας κανένα πρόβλημα για κανέναν ενοικιαστή, αλλά μάλλον θα «ταΐσει» ακριβώς τους ίδιους μηχανισμούς που συνδημιουργούν την στεγαστική κρίση.
Το μέτρο για την επιστροφή ενός ενοικίου που ανακοίνωσε με πολλά ταρατατζούμ η κυβέρνηση δέχθηκε ομαδικά πυρά από την αντιπολίτευση, αλλά και τον ίδιο τον κόσμο που ζει στο ενοίκιο. Σήμερα ανιχνεύουμε τα πως και τα γιατί της στεγαστικής κρίσης, που – μαζί με την επίμονη ακρίβεια- συνιστά το οξύτερο κοινωνικό πρόβλημα του καιρού μας. Μια πλειάδα επιστημόνων, αλλά κι ένας άνθρωπος της αγοράς μας εξηγούν όχι μόνο γιατί τα μέτρα που παρουσίασε η κυβέρνηση είναι καταδικασμένα σε αποτυχία, αλλά και γιατί αυτή ακριβώς η προαναγγελθείσα «αποτυχία» συνιστά πολιτική επιλογή, με κερδισμένους και χαμένους.
- 4 στους 10 πολίτες στην Ελλάδα δυσκολεύονται να πληρώσουν το νοίκι.
- 20,3% αυξήθηκαν τα ενοίκια από το 2020.
- 35% του μέσου εισοδήματος αντιστοιχεί στο ποσό του μέσου ενοικίου.
ΠΗΓΗ: ΕΛΣΤΑΤ, EUROSTAT.
Από την Αμερική μέχρι την Αυστραλία κι από την Πορτογαλία μέχρι την Νέα Ζηλανδία, σε όλο τον κόσμο το κόστος της στέγασης ανεβαίνει εκθετικά εντείνοντας τις κοινωνικές ανισότητες. Οι μη έχοντες πληρώνουν ολοένα και πιο ακριβά ένα αγαθό που αποτελεί βασική ανθρώπινη ανάγκη. Στην Ελλάδα οι 4 στους 10 ενοικιαστές δυσκολεύονται πια να τα βγάλουν πέρα, αφού το κόστος μέσα σε μια 4ετία έχει ανέβει κατά 20%. «Οι ενοικιαστές θα συνεχίσουν να νιώθουν πιεσμένοι για αρκετό καιρό ακόμη, με απρόβλεπτες πολιτικές συνέπειες», προειδοποιεί σε εκτενή ανάλυσή του για την παγκόσμια στεγαστική κρίση ο Economist.
Σύμφωνα με πρόσφατο Οικονομικό Δελτίο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, μεταξύ 11 χωρών, η Ελλάδα έχει το τέταρτο μεγαλύτερο ποσοστό ενοικιαστών κι έρχεται δεύτερη ως προς το ποσοστό του εισοδήματος που τα νοικοκυριά διαθέτουν για την κάλυψη του ενοικίου. Ο μέσος ρυθμός αύξησης των ενοικίων, δε, είναι ο τρίτος υψηλότερος.
- 7,6% έχει μειωθεί η ιδιοκατοίκηση από το 2010.
- 22,7% έφτασε ο τομέας της ενοικίασης το 2023
- 66,4% έχουν αυξηθεί τα ενοίκια από το 2017 έως το 2024.
- 75% αύξηση καταγράφηκε μέσα στην τελευταία δεκαετία.
ΠΗΓΗ: FOUNDATION FOR EUROPEAN PROGRESSIVE STUDIES
«Η στεγαστική πολιτική δεν είναι χαρτζιλίκι, δεν είναι μπάλωμα, δεν ασκείται όταν και αν υπάρχουν πλεονάσματα. Είναι πυλώνας ευημερίας και αξιοπρέπειας και την δικαιούμαστε όλοι και όλες χωρίς προϋποθέσεις και ανταλλάγματα». Με αυτόν τον οξύτατο τρόπο αντέδρασε στα κυβερνητικά μέτρα το πρώτο σωματείο ενοικιαστών που ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη πολύ πρόσφατα.
«Το υπερπλεόνασμα των 11,4 δισ., από το οποίο θα προκύψουν οι παροχές που εξαγγέλθηκαν, είναι χρήματα που έχουν βγει από τον ιδρώτα μας και την υπερφορολόγησή μας, και πρέπει να επιστρέψουν στην κοινωνία. Αλλά σε καμία περίπτωση αυτό δεν αποτελεί «στεγαστική» πολιτική. Ρίχνει λάδι στη φωτιά της κερδοσκοπίας, και κερδισμένοι βγαίνουν πάλι οι λίγοι, όσο η κυβέρνηση αρνείται να ελέγξει και να περιορίσει το ύψος των ενοικίων, καθώς και τις τιμές άλλων ανελαστικών αναγκών της κοινωνίας, όπως το ρεύμα, τα τρόφιμα και τα καύσιμα», σημειώνει η Ένωση Ενοικιαστών Θεσσαλονίκης.
Σαν ασπιρίνη σε πολυτραυματία
«Είναι πραγματικά μία ασπιρίνη που προσπαθεί να δώσει μία ελάχιστη ανακούφιση, χωρίς, όμως, να αντιμετωπίζει την ασθένεια, δηλαδή την μάστιγα των αυξήσεων», τονίζει σε ανακοίνωσή ο Πανελλήνιος Σύλλογος Προστασίας των Ενοικιαστών τονίζοντας πως «όσο τα μισθώματα και οι εξώσεις παραμένουν ελεύθερα και ο ιδιοκτήτης μπορεί να ζητήσει όσα θέλει και με όποιο τρόπο θέλει ακόμα και υπό την απειλή της εξώσεως».
Παράλληλα, ο Σύλλογος αποκαλύπτει το… κοινό μυστικό, πως δηλαδή «πολλοί ενοικιαστές έχουν υποστεί εκβιασμό από τους εκμισθωτές τους και αναγκάζονται να δηλώνουν στην ΑΑΔΕ ποσό μικρότερο από το πραγματικό ενοίκιο, ενώ πολλοί ιδιοκτήτες ακόμη και αυθαίρετα, χωρίς την συμφωνία του ενοικιαστή, δηλώνουν χαμηλότερα ενοίκια από τα πραγματικά. Τέλος, πολλές μισθώσεις έχουν λήξει, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει μισθωτήριο ενεργό στην ΑΑΔΕ, μολονότι ο ενοικιαστής εξακολουθεί και πληρώνει ενοίκιο».
- 45% των ερωτηθέντων κρίνει ως σωστό αλλά ανεπαρκές το μέτρο «για τη στήριξη των ενοικιαστών».
- 33% εκτιμούν ότι το μέτρο είναι σε λάθος κατεύθυνση.
- 12% απαντά ότι το μέτρο είναι «σε σωστή κατεύθυνση και ικανοποιητικό».
ΠΗΓΗ: Pulse, Απρίλιος 2025.
Πόσο κοντά είναι στις ανάγκες των ενοικιαστών – και στην πραγματικότητα η κυβερνητική πολιτική φαίνεται εξετάζοντας κανείς το ίδιο το μέτρο στην λεπτομέρειά του και πέρα από τον επικοινωνιακό θόρυβο. Σύμφωνα με το Υπουργείο Οικονομικών, η μέση δηλωμένη ετήσια δαπάνη ενοικίου φτάνει μόλις τα… 3.048 ευρώ – δηλαδή περίπου 254 ευρώ τον μήνα. Που αλήθεια βρίσκει μια οικογένεια αξιοπρεπή στέγη με αυτά τα χρήματα;
«Το στοιχείο αυτό δεν ανταποκρίνεται στις πραγματικές τιμές της αγοράς και θα πρέπει να σημάνει «καμπανάκι» στο οικονομικό επιτελείο. Η χαμηλή δηλωμένη δαπάνη καταδεικνύει πιθανή συστηματική φοροδιαφυγή», μας εξηγεί ο Θεμιστοκλής Μπάκας, πρόεδρος του Πανελλαδικού Δικτύου E-Real Estates.
Ο κ. Θ.Μπάκας
«Το δημοσιονομικό κόστος εφαρμογής του μέτρου της επιστροφής ενοικίου φτάνει τα 230 εκατομμύρια ευρώ, με στόχο – σύμφωνα με το Υπουργείο Οικονομικών – την κάλυψη 948.000 νοικοκυριών, δηλαδή περίπου το 80% των ενοικιαστών στη χώρα. Ωστόσο, οι αριθμοί δεν επιβεβαιώνουν την υποτιθέμενη «ανάσα» που προβλέπεται να προσφέρει το μέτρο. Στην πράξη, το μέσο ποσό που αντιστοιχεί ανά δικαιούχο περιορίζεται στα 242 ευρώ ετησίως (230.000.000€ / 948.000 νοικοκυριά) πολύ μακριά από την κάλυψη ενός πραγματικού μηνιαίου ενοικίου.
«Το μέτρο στερείται στρατηγικής και βάθους σχεδιασμού. Λειτουργεί ως ‘επίδομα’ και όχι ως παρέμβαση με διαρθρωτικό χαρακτήρα. Δεν συμβάλλει στη μείωση των ζητούμενων τιμών ενοικίασης – αντιθέτως, μια πιθανή αύξηση των ενοικίων κατά 10% θα μπορούσε να εξανεμίσει την όποια προσωρινή ανακούφιση προσφέρει».
- 42% των νοικοκυριών με στεγαστικό δάνειο δαπανά πάνω από το 30% του μηνιαίου εισοδήματός του για τη δόση.
- 52% των ενοικιαστών πληρώνει πάνω από το 30% του εισοδήματός του για το ενοίκιό του.
- 60% φτάνει η επιβάρυνση για όσους έχουν διαθέσιμο εισόδημα κάτω των 1.450 ευρώ.
ΠΗΓΗ: Alpha Bank
Ψηφοθηρικά κουπόνια εξαπάτησης
Για «μια ακόμα φτηνή απόπειρα επικοινωνιακής και επιδερμικής διαχείρισης μιας εκρηκτικής στεγαστικής κρίσης που η ίδια η κυβέρνηση έχει τροφοδοτήσει» κάνει λόγο ένας από τους πιο συστηματικούς ερευνητές και βαθύς γνώστης της στεγαστικής πολιτικής, ο Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής και Στέγασης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Νίκος Κουραχάνης.
«Τα νέα μέτρα της κυβέρνησης Μητσοτάκη αποτελούν τη φυσική συνέχεια του νομοσχεδίου ‘Σπίτι μου’, το οποίο αντί να θεραπεύσει τις χρόνιες παθογένειες της στεγαστικής αγοράς, κατάφερε να τις παγιώσει και να τις εντείνει: με δάνεια που αναπαράγουν τη θηλιά της τραπεζικής εξάρτησης, με προγράμματα κομμένα και ραμμένα στα μέτρα εργολάβων και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και με πολιτικές που απέκλεισαν επιδεικτικά εκείνους που πραγματικά έχουν ανάγκη».
Ο κ. Ν.Κουραχάνης
«Η επιλογή της κυβέρνησης να ρίξει χρήμα στην ήδη αδηφάγα αγορά ακινήτων -όχι με όρους κοινωνικής πολιτικής αλλά με κίνητρα ‘αγοράς ακινήτου’ και ‘επιστροφής ενοικίου’ -δεν ανακουφίζει τους πολίτες· φουσκώνει κι άλλο τις τιμές, οξύνοντας τα φαινόμενα στεγαστικής επισφάλειας. Τα προγράμματα «Κάλυψη» και «Κοινωνική Αντιπαροχή» είναι απλώς προχειρογραμμένα επιδόματα-ασπιρίνες σε ένα στεγαστικό σύστημα που καταρρέει».
«Στην πραγματικότητα, το μόνο που επιτυγχάνουν τα μέτρα αυτά είναι να ‘πουλάνε’ ανακούφιση σε δόσεις, την ώρα που καλλιεργούν μια νέα κανονικότητα: εκείνη της αγοράς που ο πολίτης πληρώνει όλο και περισσότερα για όλο και λιγότερα, και πρέπει να λέει κι ευχαριστώ. Το ετήσιο ‘δώρο ενοικίου’ και οι επικοινωνιακές υποσχέσεις για ελάχιστες ‘κοινωνικές κατοικίες’ δεν είναι τίποτα άλλο από ψηφοθηρικά κουπόνια εξαπάτησης επιτυγχάνοντας την απρόσκοπτη εδραίωση της κατοικίας ως επενδυτικό αγαθό για τα μεγάλα οικονομικά μπλοκ».
Δημόσιο χρήμα στην χοάνη της «ελεύθερης αγοράς»
Η Δρ. Πολεοδομίας Δήμητρα Σιατίτσα είναι ερευνήτρια σε θέματα πόλης και κατοικίας. Πολύ πρόσφατα σε συνεργασία με την Επίκουρη Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας, Simone Tulumello, και την έξπερτ σε θέματα αστικών πολιτικών, Laura Colini, παρουσίασε μια έρευνα για την κατοικία ως επένδυση την Ελλάδα και τον ευρωπαϊκό νότο. Πως είδε η κα Σιατίτσα τα προσφάτως παρουσιασθέντα μέτρα;
«Δυστυχώς, η ελληνική κυβέρνηση επιμένει στην φαντασίωση της ‘ελεύθερης αγοράς’ και της ‘αυτορρύθμισης’. Περιμένουμε χρόνια την ωρίμανση του ιδιωτικού τομέα για να αναλάβει βασικές αρμοδιότητες του κράτους με όρους που θέτουν οι τράπεζες, οι εργολάβοι και τα funds για επενδυτική ασφάλεια και εμπορευσιμότητα. Αναμένουμε να δούμε και την περίφημη εθνική στεγαστική πολιτική που προκηρύχθηκε πριν ένα μήνα, και θα κοστίσει και αυτή πολύ ακριβά για να απορροφηθούν πόροι του ΤΑΑ – άλλη μια ευκαιρία που χάθηκε».
Η κ.Δ.Σιατίτσα
Η Σιατίτσα θεωρεί τις επιδοτήσεις ενοικίου απαραίτητες για την άμεση ανακούφιση της οικονομικής επιβάρυνσης, ωστόσο σημειώνει πως εφόσον δεν συνοδεύονται από δίκαιη ρύθμιση και έλεγχο της αγοράς και την αύξηση της προσφοράς κοινωνικής και οικονομικά προσιτής κατοικίας υπό δημόσιο και κοινωνικό έλεγχο σε βάθος χρόνου, τέτοιου είδους μέτρα είναι διαπιστωμένο ότι συμβάλλουν εντέλει στην αύξηση των ενοικίων.
«Η ετήσια επιστροφή ενός ενοικίου δεν μπορεί καν να νοηθεί ως στεγαστικό μέτρο», τονίζει η Σιατίτσα. «Είναι μέτρο έκτακτης εισοδηματικής ενίσχυσης και φορολογικής συμμόρφωσης, που θα απορροφηθεί από τις αυξημένες τιμές ενοικίων, όπως δυστυχώς συμβαίνει και με το στεγαστικό επίδομα ή, αντίστοιχα, όπως απορροφήθηκε η επιδότηση επιτοκίου από την αύξηση των τιμών πώλησης και τη διακύμανση των επιτοκίων. Δημόσια χρήματα στην χοάνη της ‘ελεύθερης αγοράς’».
Επιδότηση της κερδοσκοπίας
Καμία απάντηση στο στεγαστικό πρόβλημα, αλλά αποπροσανατολισμό, βλέπει στην πρωθυπουργική εξαγγελία ο Νίκος Βράντσης, αστικός γεωγράφος, ερευνητής στο πανεπιστήμιο της Ουψάλα. «Το νέο «χαρτζιλίκι» λειτουργεί σε τρία επίπεδα: μετατρέπει τους ενοικιαστές σε φοροεισπράκτορες για λογαριασμό του κράτους, επιχειρεί να εξαγοράσει κοινωνικές αντιδράσεις με ψίχουλα, και τελικά θα διοχετευτεί στην τσέπη των εκμισθωτών, φουσκώνοντας κι άλλο τις τιμές. Είναι επιδότηση της κερδοσκοπίας με δημόσιο χρήμα».
Ο κ.Ν.Βράντσης
«Δεν υπάρχει ούτε στρατηγική ούτε στόχευση για ουσιαστική κοινωνική στέγαση», λέει ο Κουραχάνης καταμετρώντας όσα δεν κάνει η κυβέρνηση: «καμία σοβαρή δημόσια πολιτική επένδυση, καμία δέσμευση για μόνιμα κοινωνικά αποθέματα κατοικιών, καμία διάθεση σύγκρουσης με τα μεγάλα συμφέροντα των real estate, του κατασκευαστικού τομέα, των πολυεθνικών ξενοδοχειακών κολοσσών και του χρηματοπιστωτικού συστήματος που κερδοσκοπούν ασύστολα».
Αύριο, Κυριακή, το δεύτερο μέρος της έρευνας του Dnews για τα ενοίκια και τις στεγαστικές πολιτικές. Οι ειδικοί μας λένε τι πρέπει να γίνει και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η στεγαστική κρίση.
