Μεγάλες αλλαγές στην πρόσβαση των πολιτών σε δημόσια έγγραφα

Η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) προχώρησε σε διευκρινίσεις για τις νέες δυνατότητες πρόσβασης των πολιτών σε δημόσια έγγραφα, βάσει του άρθρου 59 του νόμου 5143/2024, που επιτρέπει σε κάθε πολίτη ή εταιρεία να ζητά πληροφορίες από δημόσιες υπηρεσίες για έγγραφα, μελέτες, στατιστικά στοιχεία ή άλλες πληροφορίες που διατηρούν οι δημόσιες υπηρεσίες, χωρίς περίπλοκες διαδικασίες, μέσω φυσικής ή ηλεκτρονικής αίτησης. Η νέα αυτή ρύθμιση αποσκοπεί στην ενίσχυση της διαφάνειας, επιτρέποντας στους πολίτες να έχουν ευκολότερη πρόσβαση σε σημαντικά δεδομένα που αφορούν τη λειτουργία του Κράτους.

Ποια έγγραφα είναι διαθέσιμα

1. Διοικητικά Έγγραφα: Αυτά είναι έγγραφα που συντάσσονται από δημόσιες υπηρεσίες, όπως αναφορές, μελέτες, στατιστικά στοιχεία, εγκυκλίους και αποφάσεις. Για παράδειγμα, αν κάποιος θέλει να μάθει για μια μελέτη του Υπουργείου Υγείας σχετικά με τις δημόσιες δαπάνες για την υγεία, μπορεί να το ζητήσει μέσω αίτησης.

2. Ιδιωτικά Έγγραφα: Αυτά είναι έγγραφα που συντάσσονται από ιδιώτες αλλά φυλάσσονται σε δημόσιες υπηρεσίες. Για παράδειγμα, αν ένας πολίτης καταθέσει σε δημόσια υπηρεσία ένα πιστοποιητικό που τον αφορά, το έγγραφο αυτό θεωρείται «ιδιωτικό» αλλά παραμένει προσβάσιμο εφόσον βρίσκεται στη δημόσια υπηρεσία.

Αν το έγγραφο περιέχει προσωπικά δεδομένα άλλων ατόμων, χρειάζεται ο αιτών να δείξει ότι έχει εύλογο ενδιαφέρον. Για παράδειγμα, αν κάποιος θέλει να αποκτήσει στοιχεία που αφορούν σε έναν άλλον πολίτη, θα πρέπει να αποδείξει ότι υπάρχει νόμιμος λόγος για αυτό.

Επίσης, αν τα δεδομένα ανήκουν στις ειδικές κατηγορίες προστατευμένων προσωπικών δεδομένων, όπως ιατρικά ή ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, η νομοθεσία ακολουθεί τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται αυστηρότερα κριτήρια, και οι αρμόδιες υπηρεσίες πρέπει να εξετάζουν εάν η παροχή τέτοιων στοιχείων είναι επιτρεπτή.

Δεν επιτρέπεται η πρόσβαση σε έγγραφα που θίγουν την εθνική ασφάλεια, την ασφάλεια του κράτους ή το επαγγελματικό, ιατρικό ή εμπορικό απόρρητο. Για παράδειγμα:

• Απόρρητα εθνικής ασφάλειας: Έγγραφα που σχετίζονται με θέματα εξωτερικής πολιτικής ή αμυντικών στρατηγικών δεν δίνονται σε πολίτες.
• Επαγγελματικό απόρρητο: Αν κάποιος θέλει να λάβει στοιχεία για μια ιδιωτική εταιρεία που έχει κατατεθεί σε δημόσια αρχή, αυτό μπορεί να απορριφθεί, αν αφορά ευαίσθητα εμπορικά δεδομένα.
• Τραπεζικό απόρρητο: Ένας πολίτης δε μπορεί να αποκτήσει οικονομικές πληροφορίες για άλλους πολίτες ή εταιρείες χωρίς τη δική τους συναίνεση.

Η πρόσβαση στα έγγραφα μπορεί να γίνει με τρεις τρόπους:

1. Μελέτη στην υπηρεσία: Ο αιτών μπορεί να πάει στην αρμόδια δημόσια υπηρεσία και να μελετήσει το έγγραφο εκεί.

2. Λήψη αντιγράφου: Η δημόσια υπηρεσία μπορεί να δώσει αντίγραφο του εγγράφου στον αιτούντα, εκτός αν αυτό μπορεί να βλάψει το πρωτότυπο. Για παράδειγμα, αντίγραφα σημαντικών εγγράφων όπως παλαιάς αρχειακής αξίας μπορεί να μην δίνονται αν κινδυνεύει το έγγραφο από τη φωτοτύπηση.

3. Παραπομπή στο διαδίκτυο: Αν το έγγραφο υπάρχει σε ψηφιακή μορφή, η υπηρεσία μπορεί να παραπέμψει τον αιτούντα σε μια ιστοσελίδα όπου μπορεί να το βρει εύκολα.

Η υπηρεσία πρέπει να ανταποκριθεί εντός είκοσι ημερών για να παραδώσει το έγγραφο ή να αιτιολογήσει τυχόν απόρριψη της αίτησης. Αν η αναπαραγωγή του εγγράφου έχει κόστος, αυτό βαρύνει τον αιτούντα, εκτός αν υπάρχει αντίθετη πρόβλεψη. Για παράδειγμα, αν η αναπαραγωγή ενός μεγάλου αρχείου έχει κόστος 10 ευρώ, ο αιτών θα πρέπει να το καταβάλει εκτός αν η νομοθεσία ορίζει ότι το έγγραφο πρέπει να είναι δωρεάν.

Ο Συνήγορος του Πολίτη αποκτά ενεργό ρόλο στη διαχείριση των αιτήσεων, καθώς μπορεί να συγκροτεί ομάδες εργασίας για την παρακολούθηση της εφαρμογής των κανόνων πρόσβασης. Αυτές οι ομάδες εργασίας μπορούν να αξιολογούν την πρακτική εφαρμογή του άρθρου και να προτείνουν αλλαγές ή βελτιώσεις στη Βουλή και σε άλλους δημόσιους φορείς.