Μονόδρομος για την Ελλάδα η αύξηση του «δυνητικού» της ΑΕΠ
Παρά τη βελτίωση, το ΑΕΠ παραμένει περίπου 15% χαμηλότερο από τα προ της οικονομικής κρίσης επίπεδα, σύμφωνα με το Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων του Economic Research της Alpha Bank.
Το 2023, το ελληνικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν στο 67,3% του ευρωπαϊκού μέσου όρου, σταθερό σε σχέση με το 2022 και δεύτερο χαμηλότερο στην ΕΕ-27. Το 2006, το ποσοστό αυτό ήταν σχεδόν 98%.
Για να επιτευχθεί ουσιαστική σύγκλιση με την ΕΕ, η Ελλάδα πρέπει να αυξήσει το δυνητικό της ΑΕΠ, δηλαδή την ικανότητα παραγωγής της με πλήρη και αποδοτική χρήση κεφαλαίου και εργασίας. Αυτό απαιτεί επενδύσεις μέσω των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης, αυξάνοντας το καθαρό απόθεμα κεφαλαίου και την παραγωγικότητα. Ωστόσο, η γήρανση του πληθυσμού θα περιορίσει την εργατική δύναμη μακροπρόθεσμα. Η ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών και των νέων στην εργασία, η αναστροφή του brain drain και αποτελεσματικές μεταναστευτικές πολιτικές μπορούν να αντισταθμίσουν αυτή την τάση.
Το δυνητικό ΑΕΠ είναι η μέγιστη παραγωγή που μπορεί να επιτευχθεί με πλήρη και αποδοτική χρήση των παραγωγικών συντελεστών. Όταν το πραγματικό ΑΕΠ υπερβαίνει το δυνητικό, η οικονομία λειτουργεί πέρα από τις δυνατότητές της. Όταν υπολείπεται, υπάρχει υποαπασχόληση των πόρων. Τα τελευταία δύο χρόνια, η αύξηση του δυνητικού ΑΕΠ οφείλεται στην αύξηση του κεφαλαίου και της εργασίας, καθώς και στη συνολική παραγωγικότητα. Το 2023, το φυσικό κεφάλαιο αυξήθηκε ελαφρώς για πρώτη φορά από το 2009, ενώ η παραγωγικότητα των συντελεστών αυξήθηκε κατά 0,9%. Η αύξηση των επενδύσεων από το 2020 συνέβαλε σημαντικά σε αυτές τις εξελίξεις.
Το πραγματικό ΑΕΠ της Ελλάδας υπερέβαινε το δυνητικό πριν την κρίση, με κορυφές το 2007 (240 δισ. ευρώ) και το 2009 (236 δισ. ευρώ). Κατά την κρίση, η αποεπένδυση και η εκροή καταρτισμένου δυναμικού μείωσαν τις παραγωγικές δυνατότητες, και η εσωτερική υποτίμηση οδήγησε σε μείωση της ζήτησης και του πραγματικού ΑΕΠ. Η ανάκαμψη άρχισε το 2017, με εξαίρεση το 2020 λόγω πανδημίας, και το πραγματικό ΑΕΠ έφτασε τα 194,5 δισ. ευρώ το 2023. Το δυνητικό ΑΕΠ, μετά από πτώση, σταθεροποιήθηκε στα 194 δισ. ευρώ την τελευταία διετία, εξαλείφοντας το αρνητικό παραγωγικό κενό της περασμένης δεκαετίας και δημιουργώντας θετικό κενό το 2023, για πρώτη φορά από το 2008.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει ότι το θετικό παραγωγικό κενό της Ελλάδας θα διευρυνθεί τη διετία 2024-2025. Το δυνητικό ΑΕΠ θα αυξηθεί κατά 1,2% το 2024 και 1,6% το 2025, αλλά το πραγματικό ΑΕΠ θα αυξηθεί ταχύτερα, κατά 2,2% το 2024 και 2,3% το 2025. Οι επενδύσεις αναμένεται να συνεχίσουν να αυξάνονται χάρη στους ευρωπαϊκούς πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης, οδηγώντας σε αύξηση του καθαρού αποθέματος κεφαλαίου κατά 0,4% το 2024 και 0,8% το 2025. Η ενσωμάτωση καινοτόμων τεχνολογιών στην παραγωγική διαδικασία θα ενισχύσει την παραγωγικότητα, η οποία προβλέπεται να αυξηθεί κατά 1,1% φέτος και 1,5% το 2025.
Ωστόσο, οι δημογραφικές εξελίξεις είναι ανησυχητικές. Η γήρανση του πληθυσμού και η υπογεννητικότητα είχαν αρνητική επίδραση την περασμένη δεκαετία και αναμένεται να συνεχιστούν. Σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2024, το ποσοστό του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας (20-64 ετών) θα μειωθεί πάνω από 7% μέχρι το 2030, ενώ ο δείκτης εξάρτησης των ηλικιωμένων θα αυξηθεί από 39% το 2022 σε 46%.
Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι τάσεις, προτείνονται πολιτικές ενίσχυσης της οικογένειας. Ορισμένα μέτρα εφαρμόζονται ήδη, όπως η αύξηση του επιδόματος γέννησης, του αφορολόγητου για οικογένειες με παιδιά, και του επιδόματος μητρότητας για ελεύθερους επαγγελματίες και αγρότες.
