Οι μεγάλες χώρες των αναδυόμενων αγορών προσπαθούν να μετατρέψουν την ομάδα BRICS σε ένα παγκόσμιο φόρουμ ικανό να αντιμετωπίσει το οικονομικό και πολιτικό χάος που εξαπέλυσε ο εμπορικός πόλεμος του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ.
Οι υπουργοί Εξωτερικών της BRICS που πήρε το όνομά της από τα ιδρυτικά της μέλη – Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και, αργότερα, Νότια Αφρική – συναντώνται σήμερα (28.4.2025) για πρώτη φορά από τότε που οι πολιτικές του Τραμπ ανέτρεψαν όχι μόνο την παγκόσμια οικονομία, αλλά και παραδοσιακούς πολυμερείς θεσμούς όπως η Ομάδα των 20 (G-20), όπου η συναίνεση έχει καταστεί ανέφικτη.
Η αναταραχή έχει θέσει την ομάδα BRICS σε θέση να εκμεταλλευτεί το είδος της παγκόσμιας επιρροής που τα πιο εξέχοντα μέλη της επιδιώκουν εδώ και καιρό, ειδικά αφότου επέκτειναν το ρόστερ τους για να συμπεριλάβουν νέα έθνη – την Αίγυπτο, την Αιθιοπία, την Ινδονησία, το Ιράν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα – τα τελευταία χρόνια. Το μπλοκ αντιπροσωπεύει πλέον περίπου τον μισό πληθυσμό του πλανήτη και περίπου το 40% του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Κατά τη διάρκεια μιας διήμερης συνάντησης στο Ρίο ντε Τζανέιρο, οι υπουργοί Εξωτερικών των BRICS θα αφιερώσουν αρκετό χρόνο για να συζητήσουν πώς θα αντιδράσουν στους δασμούς του Τραμπ. Η Κίνα, η οποία αντιμετωπίζει εισφορές 145% στις περισσότερες εξαγωγές προς τις ΗΠΑ, έχει δηλώσει ότι θα ήθελε να αξιοποιήσει τη συνάντηση για να αντιδράσει στις ΗΠΑ.
Όταν ρωτήθηκε σχετικά με τις προσδοκίες της Κίνας για τη συνάντηση σε μια ενημέρωση την περασμένη εβδομάδα, ένας εκπρόσωπος του υπουργείου Οικονομικών της χώρας απέφυγε να κατονομάσει τις ΗΠΑ, αλλά επέκρινε εκείνους που «χρησιμοποιούν το μεγάλο ραβδί των δασμών, σαμποτάρουν τη διεθνή δικαιοσύνη και τάξη και αυξάνουν τους παγκόσμιους κινδύνους για την ασφάλεια».
Ο εκπρόσωπος ζήτησε επίσης «στενότερη συνεργασία» και «κοινή προσπάθεια» μεταξύ των χωρών BRICS. Σε μια δήλωση που θα δημοσιευθεί αύριο Τρίτη (29.4.2025), οι υπουργοί Εξωτερικών των BRICS θα έχουν ισχυρά λόγια κατά των μονομερών μέτρων για το εμπόριο, χωρίς να αναφέρουν τον Τραμπ ή τις ΗΠΑ, σύμφωνα με δύο Βραζιλιάνους κυβερνητικούς αξιωματούχους.
Ενώ άλλες χώρες θα ήθελαν η ομάδα να επιπλήξει δημοσίως τον Τραμπ, αυτή δεν είναι η σύμφωνη άποψη μεταξύ των μελών της, δήλωσαν, ζητώντας ανωνυμία για να μιλήσουν για τις εν εξελίξει συζητήσεις. Η ικανότητα εξεύρεσης συναίνεσης μεταξύ διαφορετικών απόψεων είναι ακριβώς αυτό που θα πρέπει να επιδείξουν οι BRICS προκειμένου να αποδείξουν ότι μπορούν να αποφύγουν τις βαθιές διαιρέσεις που έχουν διαβρώσει την αποτελεσματικότητα θεσμών όπως τα Ηνωμένα Έθνη και η G-20.
Στο Ρίο, οι υπουργοί Εξωτερικών θα ξεκινήσουν συνομιλίες σχετικά με τις προτεραιότητες της ετήσιας προεδρίας της Βραζιλίας στις BRICS με πιο επιθετική δράση για την κλιματική αλλαγή, βελτίωση της συνεργασίας στον τομέα της δημόσιας υγείας, ενίσχυση των εμπορικών δεσμών μεταξύ των κρατών μελών και υπεράσπιση της ίδιας της ιδέας της πολυμέρειας.
Οι Βραζιλιάνοι αξιωματούχοι προειδοποιούν ότι ο σκοπός του μπλοκ, το οποίο σχηματίστηκε πριν από σχεδόν δύο δεκαετίες, δεν ήταν ποτέ να αμφισβητήσει τη διεθνή ηγεσία των ΗΠΑ ή να διαλύσει μια παγκόσμια τάξη υπό την ηγεσία της Ουάσιγκτον και της Δύσης. «Η άποψη ότι οι BRICS είναι ένα αντιαμερικανικό μπλοκ είναι εντελώς λανθασμένη», δήλωσε ο πρέσβης της Βραζιλίας Mauricio Lyrio τον Φεβρουάριο, κατά τη διάρκεια μιας προπαρασκευαστικής συνάντησης στη Μπραζίλια. «Το μπλοκ δημιουργήθηκε για να προωθήσει την ανάπτυξη των αναπτυσσόμενων χωρών και όχι για να ανταγωνιστεί τις πλούσιες χώρες».
Η ατζέντα της Βραζιλίας έχει ωστόσο τοποθετήσει τους BRICS ως πιθανό προπύργιο της πολυμέρειας σε μια εποχή που ο Τραμπ έχει χτυπήσει δασμούς σχεδόν σε όλα τα έθνη, ενώ έχει γυρίσει την πλάτη του στους παγκόσμιους θεσμούς και τις συμφωνίες. Από την ανάληψη των καθηκόντων του τον Ιανουάριο, προχώρησε στην απομάκρυνση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, αφαίρεσε την κύρια υπηρεσία εξωτερικής βοήθειας της χώρας και εξέφρασε αμφιβολίες για τη συνέχιση της αμερικανικής συμμετοχής στην G-20. Ένα σημαντικό σημάδι ότι τα έθνη BRICS ενδέχεται να εντείνουν τις προσπάθειές τους για να καλύψουν το κενό που προκύπτει ήρθε την περασμένη εβδομάδα, όταν η Βραζιλία και ο ΟΗΕ διοργάνωσαν μια εικονική εκδήλωση για την κλιματική αλλαγή, την οποία παρακολούθησαν περισσότεροι από δώδεκα παγκόσμιοι ηγέτες.
Ο Τραμπ και οι ΗΠΑ δεν προσκλήθηκαν- αντ’ αυτού, πρωταγωνιστής ήταν ο Σι Τζινπίνγκ της Κίνας, ο οποίος δεσμεύτηκε ότι το έθνος του θα παραμείνει προσηλωμένο στην παγκόσμια συνεργασία για τον αγώνα κατά του κλίματος «ανεξάρτητα από τις αλλαγές στο διεθνές τοπίο». Η εκδήλωση ήταν η πιο πρόσφατη ένδειξη των εντεινόμενων προσπαθειών του Σι να παρουσιάσει το Πεκίνο ως έναν πιο φιλικό και αξιόπιστο σύμμαχο από τις ΗΠΑ του Τραμπ, καθώς επιδιώκει να εμβαθύνει τους δεσμούς του με άλλα μέρη του κόσμου – συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την οποία βρίσκεται σε διαμάχη.
Εντατικοποίηση των εμπορικών δεσμών
Ήταν επίσης μια επίδειξη δύναμης για τον Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα της Βραζιλίας, ο οποίος έφερε ηγέτες όπως ο Σι, ο Γάλλος Εμανουέλ Μακρόν και η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν μαζί για να προετοιμάσουν τη διοργάνωση της συνόδου κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα τον Νοέμβριο. Παρά το τυχαίο πέρασμά του ως πρόεδρος της G-20 πέρυσι, ο Λούλα συνέχισε να διεκδικεί τη θέση του στις μεγάλες παγκόσμιες συζητήσεις.
Υπηρέτησε βασικό ρόλο στις τελικές διαπραγματεύσεις για μια εμπορική συμφωνία μεταξύ της ΕΕ και της Mercosur, μιας νοτιοαμερικανικής τελωνειακής ένωσης, στο τέλος του 2024. Τόσο ο Μακρόν όσο και ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες αναζήτησαν επίσης τη φωνή του στις παγκόσμιες συζητήσεις για την τεχνητή νοημοσύνη.
«Η Βραζιλία παίζει όλο και περισσότερο ηγετικό ρόλο στη γεωπολιτική, φιλοξενώντας φέτος τη σύνοδο κορυφής των BRICS, πιέζοντας για τη συμφωνία Mercosur, επιδιώκοντας την αύξηση του ενδοπεριφερειακού εμπορίου και γενικά υπερασπιζόμενη ευθέως τους πολυμερείς θεσμούς και το πολυμερές εμπορικό σύστημα», δήλωσε η Jimena Zuniga, αναλύτρια γεωοικονομικών της Λατινικής Αμερικής στο Bloomberg Economics.
Τώρα ο Λούλα πιέζει τα έθνη BRICS να βελτιώσουν τους εμπορικούς δεσμούς μεταξύ τους για να ενισχύσουν τη δύναμή τους σε παγκόσμιο επίπεδο – και ενάντια στις μονομερείς αποφάσεις του Τραμπ και των ΗΠΑ. Η δημιουργία ενός κοινού νομίσματος, μια ιδέα που οδήγησε τον Τραμπ να απειλήσει με δασμούς 100% κατά των μελών του μπλοκ, «δεν είναι υπό συζήτηση», δήλωσε ο Lyrio τον Φεβρουάριο. Αλλά η Βραζιλία θέλει να συνεχίσει τις προσπάθειες για την ανάπτυξη τοπικών συστημάτων πληρωμών και μέσων που μπορούν να διευκολύνουν καλύτερα το εμπόριο και τις επενδύσεις μεταξύ των εθνών, μια μακροχρόνια προτεραιότητα των BRICS.
Αυτό, ωστόσο, παραπέμπει σε ένα από τα προβλήματα που έχουν καταδιώξει τα BRICS από την ίδρυσή τους. Η ομάδα είχε πάντα περισσότερες φιλοδοξίες από ό,τι επιτεύγματα, εν μέρει επειδή τα μέλη της πάσχιζαν να βρεθούν στην ίδια σελίδα σχετικά με τους απώτερους στόχους της. Το Πεκίνο παραδοσιακά βλέπει τις BRICS ως μέρος της προσπάθειάς του να αντιμετωπίσει τις ΗΠΑ, αλλά άλλοι έχουν προχωρήσει πιο προσεκτικά για να αποφύγουν να ενοχλήσουν τους δυτικούς συμμάχους.
Οι συνοριακές διαφορές έχουν φθείρει τις σχέσεις μεταξύ της Κίνας και της Ινδίας, των δύο μεγαλύτερων οικονομιών της ομάδας, και ο πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι έχει εντείνει τις προσπάθειές του να έρθει πιο κοντά στην Ουάσινγκτον μετά την επιστροφή του Τραμπ. Η επέκταση έχει καταστήσει τις BRICS ακόμη λιγότερο συνεκτικές, ιδίως σε σύγκριση με μπλοκ όπως η G-7, η ομάδα των πλούσιων δυτικών κρατών που κυριαρχεί στην παγκόσμια τάξη.
Και ενώ ο Τραμπ δημιούργησε ένα άνοιγμα, ο εμπορικός του πόλεμος με την Κίνα ανάγκασε επίσης κάθε έθνος σε μεμονωμένες εμπορικές διαπραγματεύσεις που κινδυνεύουν να υπονομεύσουν τις εκκλήσεις του Λούλα να δείξουν δύναμη με το να μείνουν ενωμένοι. «Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να αναζητούμε ατομικές διεξόδους για κάθε χώρα», δήλωσε ο Βραζιλιάνος ηγέτης σε ομιλία του τον Μάρτιο. «Ο κόσμος είναι χωρισμένος σε μπλοκ και όποιος είναι πιο οργανωμένος μπορεί να κάνει περισσότερα».
