«Η ζωή στη Σαντορίνη, τότε, ήταν πάρα πολύ κλειστή. Δεν υπήρχαν τα μέσα για να έχουν οι κάτοικοι μια καλύτερη ζωή, και με τον σεισμό όλα άλλαξαν», είχε πει ο Ιάκωβος Κορωνιός, τότε 22 ετών, στο ντοκιμαντέρ «5:12 | A documentary about the 1956 earthquake in Santorini» του Νίκου Κορακάκη και του Λευτέρη Ζώρζου. Τα λόγια του αντηχούν ξανά σήμερα, καθώς το νησί των Κυκλάδων πλήττεται από νέο μπαράζ σεισμών, ανασύροντας μνήμες από την καταστροφή του 1956.
Ο σεισμός της Αμοργού, ο ισχυρότερος που καταγράφηκε στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα, σημειώθηκε στις 9 Ιουλίου 1956, στις 05:11 τοπική ώρα, με μέγεθος 7,7 Ρίχτερ. Δεκατρία λεπτά αργότερα, ένας δεύτερος σεισμός 7,2 Ρίχτερ συγκλόνισε τη Σαντορίνη. Ακολούθησε τσουνάμι ύψους 30 μέτρων, προκαλώντας ανυπολόγιστες ζημιές.
Συνολικά, 53 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και πάνω από 100 τραυματίστηκαν.
Η ζωή πριν από την καταστροφή
Το νησί, πριν από την τραγωδία, ήταν φτωχό, με δύσκολες συνθήκες διαβίωσης. Ο Λευτέρης Φουστέρης, τότε 20 ετών και εργάτης στα χωράφια, περιγράφει: «Δουλεύαμε στον κάμπο για να ζήσουμε, είτε γυναίκες είτε άνδρες. Κάθε οικογένεια είχε 6-7 παιδιά. Έπρεπε να εργαστούμε».
Παρόμοια εικόνα δίνει και ο Βαγγέλης Σορώτος, 19 ετών τότε, εργάτης στο λατομείο. «Πριν γίνει ο σεισμός είχαμε πολύ μεγάλη δυστυχία. Ποιος να πρωτοφάει [σε μία οικογένεια] με δύο κουλούρες;»
Η παιδική ηλικία είχε και αυτή τις δυσκολίες της. Ο Χριστόφορος Ζώρζος, 19 ετών τότε, αγρότης, θυμάται: «Ήταν και η ζωή λίγο πιο ταλαιπωρημένη, δουλεύαν πολύ και οι γυναίκες. Κλειδώνανε τα παιδιά μες στο σπίτι ή τα έβγαζαν στα χωράφια».
Ακόμα και η αρχιτεκτονική του νησιού φανέρωνε τις οικονομικές δυσκολίες. «Η προσεισμική Σαντορίνη είχε μια αρχιτεκτονική καταπληκτική, προσαρμοσμένη και στις ανάγκες αλλά και στην ατμόσφαιρα του νησιού. Αλλά ήταν ένα νησί όχι κάποιας οικονομικής επιφάνειας», λέει στο ντοκιμαντέρ ο Χριστόφορος Ασίμης, τότε 11 ετών.
9 Ιουλίου 1956: Η μέρα που άλλαξε τα πάντα
Η Ειρήνη Κωχ, τότε 13 ετών, θυμάται τη στιγμή του σεισμού. «Είχαμε βάλει το κρεβάτι μας μεταξύ δύο πορτών για να δροσιζόμαστε. Η μητέρα μου ήταν κάτω στις μάντρες, για τα ζώα. Νιώθει τον σεισμό, πετάγεται, μας τραβάει έξω από τα πουκαμισάκια που φορούσαμε και πίσω μας έπεσε το σπίτι».
Σκηνές πανικού εκτυλίχθηκαν σε όλο το νησί.
Ο Ηλίας Ζώρζος, τότε 17 ετών και οικοδόμος, περιγράφει: «Βγαίνουμε στο χωράφι και βλέπουμε όλη τη Σαντορίνη να είναι γεμάτη σκόνη. Τα κτίρια ξεκίνησαν να πέφτουν. Μετά από λίγα λεπτά, γίνεται και δεύτερος σεισμός, πιο δυνατός».
Άλλοι επέζησαν από θαύμα. Ένας κάτοικος της Σαντορίνης, που βίωσε τον σεισμό, θυμάται: «Κατέβαινα από τις σκάλες του σπιτιού μας και στηριζόμουν στον τοίχο. Έρχεται ο σεισμός. Οι δονήσεις πάνω-κάτω. Εκείνη την ώρα φωνάζω “μπαμπά, γίνεται σεισμός!”. Μπαίνει μέσα ο πατέρας μου, αρπάζει τα παιδιά στην αγκαλιά του και κατεβήκαμε».
Η μικρή Τερέζα Πατρικιανού, τότε 10 ετών, άκουγε τις κραυγές των συγχωριανών της. «Άρχισε ένας ένας να φωνάζει “πάει το σπίτι του Κοσμά μου”, “πάει ο Άγιος Ευστάθιος, η εκκλησία”. Εκεί καταλάβαμε ότι δεν ήταν κάτι το περαστικό».
Η επόμενη μέρα: Σωστικά συνεργεία και αντίσκηνα
Η καταστροφή άφησε τους κατοίκους άστεγους και σε κατάσταση σοκ. «Εν τω μεταξύ, όλη την ημέρα, ο ένας έκλαιγε τον άλλον. Ο σεισμός “σάλευε” τη γη, δεν σταμάτησε. Είδαμε τρία καράβια να έρχονται, ο “Μιαούλης”, ο “Καραϊσκάκης” και ο “Κανάρης”», θυμάται ένας κάτοικος.
Ο στρατός έφτασε γρήγορα για να προσφέρει βοήθεια. «Ο περισσότερος κόσμος είχε στεγαστεί στα αντίσκηνα του στρατού, που μας συμπαραστάθηκε πάρα πολύ. Βοήθησε στην κατεδάφιση των επικίνδυνων κτιρίων», είπε ένας άλλος.
«Ήταν ιστορικό σημείο για τη Σαντορίνη, αυτή η μεγάλη καταστροφή. Μπορεί να γινόντουσαν κατά καιρούς εκρήξεις του ηφαιστείου, όπως μου είχε πει η μητέρα μου, αλλά δεν είχαν φόβο και δεν είχε γίνει καταστροφή. Ο σεισμός όμως έδωσε πολύ φόβο στον κόσμο. Εύχομαι να μην ξαναγίνει τέτοια καταστροφή, σε κανένα σημείο, όχι μόνο στη Σαντορίνη», συνόψισε στην αφήγησή της η Ειρήνη Κωχ.
Από το 1956 στο σήμερα
Σχεδόν 70 χρόνια μετά, η Σαντορίνη βρίσκεται και πάλι αντιμέτωπη με τη σεισμική της μοίρα. Οι πρόσφατες δονήσεις ξυπνούν μνήμες από το 1956 και επαναφέρουν τον φόβο μιας νέας μεγάλης καταστροφής.
Οι επιστήμονες παρακολουθούν στενά τη σεισμική δραστηριότητα, ενώ αρκετοί αναρωτιούνται αν η ιστορία θα επαναληφθεί.
