Στο ημερολόγιο εποχής που εμφανίζεται στη μεγάλη οθόνη με αρχικό έτος το 1914, οι σελίδες γυρνούν και φτάνουν ως το σήμερα.
Κατά τη διάρκεια της 80λεπτης ταινίας ντοκιμαντέρ του Νίκου Ασλανίδη με τίτλο «Υπηρετώντας την αλήθεια – 100 χρόνια ΕΣΗΕΜ-Θ», ο χρόνος σταματά σε διάφορα ορόσημα και περίπου 35 παλιοί δημοσιογράφοι της Θεσσαλονίκης, αφηγούνται γεγονότα και ιστορίες.
Η Ένωση Συντακτών Μακεδονίας – Θράκης συμπληρώνει φέτος τα 100 χρόνια από την ίδρυσή της και στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζει ένα ντοκιμαντέρ που φωτίζει τόσο την ιστορία της δημοσιογραφίας στη Θεσσαλονίκη, όσο και της πόλης που τη «γέννησε», αφού εδώ ιδρύθηκε το πρώτο συνδικαλιστικό σωματείο της χώρας, ο πρώτος ραδιοφωνικός και ο πρώτος τηλεοπτικός σταθμός.
«Για να ακριβολογούμε, η ιστορία του συνδικαλισμού των δημοσιογράφων στη Θεσσαλονίκη δεν ξεκινάει το 1923 με την ίδρυση της ΕΣΗΕΜ-Θ, αλλά πριν από περίπου 110 χρόνια, αφού το 1914 δημιουργήθηκε η πρώτη ένωση συντακτών της Θεσσαλονίκης. Δυστυχώς όμως, όπως συνήθως συμβαίνει με τους …θερμόαιμους δημοσιογράφους, μέσα σε τρία χρόνια διασπάστηκαν κι έγιναν δύο ενώσεις. Μετά από πολλά χρόνια διαβουλεύσεων ωστόσο, είπαν επιτέλους να ενωθούν και έτσι έγινε η σημερινή μας Ένωση το 1923 με την ένωση των δύο παλιών συνδικάτων», εξηγεί στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο δημοσιογράφος Νίκος Ασλανίδης, με πρωτοβουλία του οποίου και με την πολυετή εργασία του αφιλοκερδώς, έγινε το ντοκιμαντέρ.
Το μονόστηλο σε εφημερίδα της εποχής που αναφέρει την ίδρυση της ΕΣΗΕΜ-Θ εντόπισε ο ίδιος με έρευνά του και είναι ένα από τα πλάνα που «ντύνουν» το ντοκιμαντέρ. «Όταν έχεις να κάνεις με μία περίοδο 110 ετών, για την κάθε ιστορία που ακούγεται θα πρέπει να βρεις τα αντίστοιχα βίντεο και φωτογραφίες, κάτι που στα πρώτα χρόνια τουλάχιστον δεν υπάρχει. Οπότε έπρεπε να ανατρέχουμε συχνά στα αρχεία των εφημερίδων στη δημοτική βιβλιοθήκη και στην Ένωση Συντακτών», δηλώνει ο κ. Ασλανίδης.
Τα πρώτα γυρίσματα για το ντοκιμαντέρ που αποφασίστηκε να γίνει για να προβληθεί με αφορμή την 100ή επέτειο της ΕΣΗΕΜ-Θ, ξεκίνησαν πριν από περίπου τέσσερα χρόνια. Μεσολάβησε η περίοδος της πανδημίας, κατά την οποία ορισμένοι από τους δημοσιογράφους που εμφανίζονται στο ντοκιμαντέρ, έφυγαν από τη ζωή. «Στη διάρκεια των γυρισμάτων έμαθα από τη συνάδελφο Δώρα Αυγέρη ότι ο αείμνηστος Δημήτρης Γουσίδης την εποχή που ήταν πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών, είχε κάνει μία αντίστοιχη προσπάθεια πριν από 20 χρόνια να καταγράψει κάποιους δημοσιογράφους. Μάλιστα η Δώρα είχε κάνει συνεντεύξεις με μερικούς, οι οποίοι δεν ζουν πια και μου παραχώρησε αυτό το υλικό, το οποίο ενσωματώσαμε στο ντοκιμαντέρ» επισημαίνει ο Νίκος Ασλανίδης.
Η εμβληματική προσωπικότητα της αθλητικής δημοσιογραφίας Σταύρος Ρεπάνας, ο πρώτος και ο μοναδικός πολεμικός ανταποκριτής στην Αλβανία Στρατής Καστρινός, και ο Κλείτος Λεφόπουλος που δούλεψε στην πρώτη μετακατοχική εφημερίδα, είναι οι αείμνηστοι δημοσιογράφοι των οποίων οι παλιές συνεντεύξεις ενσωματώθηκαν στο ρεπορτάζ.
«Οι πιο ηλικιωμένοι που είναι τώρα εν ζωή και μιλούν στο ντοκιμαντέρ είναι ο Αντώνης Κούρτης και ο Μανώλης Κανδυλάκης, ο οποίος μάλιστα με βοήθησε στο ξεκίνημα, καθώς έχει γράψει μία σειρά από βιβλία για την Ιστορία του Τύπου στη Θεσσαλονίκη, είναι καλός γνώστης και έχει συγκεντρώσει πολύ υλικό από τις πρώτες εφημερίδες, από τις προσπάθειες συνδικαλισμού που έγιναν στην αρχή, τις δύο ενώσεις, τη συνένωση, αλλά και τις κοινωνικές δράσεις που έκαναν τότε οι Ενώσεις Συντακτών» λέει ο κ. Ασλανίδης και συμπληρώνει: «Η ένωση συντακτών έκανε από διαλέξεις ιστορικού περιεχομένου μέχρι αποκριάτικους χορούς και …καλλιστεία, όπου ανακήρυξε τη Μις Θεσσαλονίκη».
Δημοσιογράφοι που στη μάχη για την ενημέρωση έθεσαν τη ζωή τους σε κίνδυνο
Για την «έντυπη αντίσταση» και τον ηρωισμό των δημοσιογράφων εκείνης της εποχής μιλά με λεπτομέρειες ο Σπύρος Κουζινόπουλος. «Τότε οι Γερμανοί είχαν κλείσει όλες τις εφημερίδες και δημιούργησαν μόνο μία εφημερίδα προπαγάνδας τη “Νέα Ευρώπη” για να …αποκοιμίζουν τους Έλληνες. Υπήρχαν λοιπόν εφημερίδες που βγαίνανε κάτω από τη μύτη των Γερμανών, κάτι για το οποίο αν σε πιάνανε η ποινή ήταν μία: Θάνατος. Στην οδό Ερμού υπήρχε ένα παλιό γραφείο που είχαν στεγάσει αρχικά την παράνομη εφημερίδα τους κάποιοι δημοσιογράφοι, οι οποίοι πριν αποκαλυφθούν πήγαν στους Αμπελόκηπους, έσκαψαν μέσα σε έναν κήπο και εκεί με έναν πολύγραφο βγάζανε την εφημερίδα, θαμμένοι μέσα στη γη, ζωντανοί – νεκροί, για να λένε στο λαό το τι γίνεται την περίοδο της κατοχής» επισημαίνει με συγκίνηση.
Αναφορά γίνεται στο ντοκιμαντέρ και για τα τρία μέλη της Ένωσης Συντακτών, Έλληνες Εβραίους Ζακ Βεντούρα (ιδρυτικό μέλος από το 1923), Ελεέζερ Λάζαρ και Μέντες Ματαράσσο, που έπεσαν θύματα των Γερμανών στο Άουσβιτς. «Στο μητρώο της ΕΣΗΕΜ-Θ γράφει ότι απήχθησαν από τους Γερμανούς και δεν επέστρεψαν» υπογραμμίζει ο Νίκος Ασλανίδης.
Στο ντοκιμαντέρ, ένας άλλος δημοσιογράφος αφηγείται την ιστορία του συναδέλφου – προγόνου του, που έμεινε για 15 χρόνια στη φυλακή, ενώ στη λαϊκή συνείδηση ήταν αθώος. «Μετά την περίοδο της Κατοχής, μέσα στον εμφύλιο, έρχεται η δολοφονία του Αμερικανού δημοσιογράφου του CBS Τζορτζ Πολκ, για την οποία κατηγορείται άδικα ένα μέλος της Ένωσης Συντακτών. Πρόκειται για μια φοβερή ιστορία» λέει ο δημοσιογράφος που έχει βάλει τη σφραγίδα του στο χώρο με την εκπομπή «Αληθινά Σενάρια» που επί σειρά ετών προβάλλονταν στην ΕΡΤ3. «Για πάρα πολλά από αυτά τα θέματα είχα ασχοληθεί και με τα “Αληθινά Σενάρια” και τα ενσωμάτωσα για να μπορέσει να βγει το ντοκιμαντέρ» εξηγεί.
Λογοκρισία, βασανιστήρια και οι δημοσιογράφοι του Πολυτεχνείου
Ο χρόνος προχωρά και μετά τον εμφύλιο πόλεμο έρχεται η Χούντα, όπου κάποιοι δημοσιογράφοι συμβιβάζονται ενώ αυτοί που αντιστέκονται χάνουν τη δουλειά τους και σε κάποιες περιπτώσεις βασανίζονται. «Οι εφημερίδες την περίοδο της επταετίας πήγαιναν στο υπουργείο και εκεί ταγματάρχες και κάποιοι …”δημοσιογράφοι” τραβούσαν γραμμές στα κείμενα που δεν ήθελαν να μπουν, με τις “τρύπες” να καλύπτουν στοκ θέματα από το εξωτερικό. Ο συνάδελφος Δ. Ρηγινός λοιπόν, ο οποίος ήταν μόνιμος υπάλληλος στο γραφείο Τύπου του υπουργείου, όταν του είπαν να κάνει λογοκρισία αρνήθηκε λέγοντας ότι “εγώ δεν θα λογοκρίνω συναδέλφους”. Αποτέλεσμα ήταν να τον απολύσουν και να μην μπορεί για χρόνια να βρει δουλειά» αναφέρει ο κ. Ασλανίδης.
«Μία άλλη συγκλονιστική ιστορία από την εποχή εκείνη είναι του Πάνου Καϊσίδη, ο οποίος είναι εν ζωή και την αφηγείται στο ντοκιμαντέρ. «Ούτε λίγο ούτε πολύ είχε γράψει σε ένα ρεπορτάζ να επαναπατριστούν οι Έλληνες που ήταν στο παραπέτασμα, γιατί κάποιοι από αυτούς θέλουν να γυρίσουν πίσω στην Ελλάδα. Αυτό λοιπόν θεωρήθηκε κομμουνιστικό, τον συνέλαβαν και επειδή ήταν και σε μία οργάνωση που εξέδιδε εκείνη την εποχή παράνομα έντυπα με πολύγραφο, τον οδήγησαν στο ΣΕΔΕΣ όπου ήταν τα κολαστήρια της ΕΣΑ, τον βασάνισαν, του έκαναν φάλαγγα, ηλεκτροσόκ, αλλά αυτός δεν ομολόγησε ποιοι είναι οι άλλοι συνάδελφοι που συνεργάζονταν μαζί του» τονίζει.
Μία άλλη ηρωική σελίδα, στην οποία ρίχνει φως το ντοκιμαντέρ, είναι ο ραδιοσταθμός του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης. «Το Πολυτεχνείο της Αθήνας επισκίασε τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης, αλλά κι εδώ λειτούργησε ραδιοφωνικός σταθμός και μάλιστα από συναδέλφους. Εκφωνητής ήταν ο Φώτης Σιούμπουρας, ενώ τα κείμενα γράφανε ο Κλέαρχος Τσαουσίδης, ο Χρίστος Ζαφείρης και ο Δημήτρης Καΐσης. Μάλιστα Καΐσης και Τσαουσίδης είχαν συλληφθεί, τους είχαν στην ασφάλεια και τους βασάνιζαν» λέει.
Κοινωνικά θέματα που σημάδεψαν τη Θεσσαλονίκη, βρίσκουν επίσης τη θέση τους στο ντοκιμαντέρ. «Για την υπόθεση Παγκρατίδη έχω ανασύρει από τα “Αληθινά Σενάρια” συνέντευξη του εξαιρετικού αστυνομικού συντάκτη της εποχής στον Ελληνικό Βορρά, του Γιώργου Σαλονικίδη» σημειώνει.
Η πρωτοπόρος Θεσσαλονίκη και η αγωνία για το αύριο της δημοσιογραφίας
Όσο πλησιάζουμε προς το σήμερα «σταθμοί» του ντοκιμαντέρ είναι η ίδρυση του Αθηναϊκού/Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων, στην οποία αναφέρεται ο δημοσιογράφος και νυν επικεφαλής του γραφείου του ΑΠΕ-ΜΠΕ στη Θεσσαλονίκη Σταύρος Τζίμας, η δημιουργία της ΕΡΤ3, της TV 100, του FM100, της Σχολής Δημοσιογραφίας του ΑΠΘ… Μιλά ακόμη για το παγκόσμιο συνέδριο που έκανε η ΕΣΗΕΜ-Θ με αφορμή τα 2300 χρόνια της Θεσσαλονίκης, στο οποίο έδωσαν το «παρών» δημοσιογράφοι από όλο τον πλανήτη, οι οποίοι έθεσαν θέματα που απασχολούν και σήμερα τον κλάδο, καθώς επίσης για το Βαλκανικό Κέντρο Τύπου κ.ά.
Στο τέλος της ταινίας έρχονται τα χρόνια της κρίσης και αναφέρεται το πώς αγωνίστηκε και αγωνίζεται αυτός ο κλάδος να επιβιώσει θέτοντας ερωτήματα όπως: Πού πάμε; Ποιοι είμαστε;
Όπως λέει ο δημιουργός του, το ντοκιμαντέρ «στέλνει ένα μήνυμα στους ανθρώπους του κλάδου, κάνοντάς τους να αναλογιστούν το πόσο διαφορετική θα ήταν η δημοσιογραφία στη χώρα μας και παγκόσμια, εάν επικρατούσε η σχολή των αγωνιστών δημοσιογράφων, των δημοσιογράφων που πραγματικά πάλευαν για την αλήθεια και όχι αυτών που συμβιβάστηκαν».
Το ντοκιμαντέρ «Υπηρετώντας την αλήθεια – 100 χρόνια ΕΣΗΕΜ-Θ» μετά την παρουσίασή του στην αίθουσα «Παύλος Ζάννας» του κινηματογράφου Ολύμπιον την Κυριακή 10 Σεπτεμβρίου στις 19.00, θα προβληθεί στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης αφού, κατά κοινή παραδοχή, δεν αφορά μόνο δημοσιογράφους, αλλά τον κάθε πολίτη, καθώς παρουσιάζει γενικότερο ιστορικό ενδιαφέρον.
