Η ανακάλυψη και εφαρμογή των εμβολίων θεωρείται το μεγαλύτερο επίτευγμα του περασμένου αιώνα και από τα σημαντικότερα έως τώρα στην ιστορία της Ιατρικής. Ο εμβολιασμός αποτελεί μία από τις πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις δημόσιας υγείας και προλαμβάνει ετησίως περίπου 2 με 3 εκατομμύρια θανάτους.
Παρ’ όλα αυτά, όπως αποδεικνύεται στην πράξη, τα εμβόλια συχνά αποτελούν… θύματα της ίδιας της αποτελεσματικότητάς τους. Επικίνδυνες ασθένειες έχουν στη σύγχρονη εποχή ξεχαστεί με αποτέλεσμα μία μερίδα πολιτών ανά τον κόσμο να αμελεί τον τακτικό εμβολιασμό την ώρα που η ισότιμη πρόσβαση, με έμφαση στις τρίτες χώρες, στα εμβόλια παραμένει πάγιο αίτημα.
Υπό τα δεδομένα αυτά και με αφορμή την Παγκόσμια Εβδομάδα Ανοσοποίησης, που γιορτάζεται κάθε χρόνο την τελευταία εβδομάδα του Απριλίου από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η Αννα Παρδάλη, παιδίατρος, MSc Αναπτυξιακή και Εφηβική Υγεία ΕΚΠΑ και αντιπρόεδρος Ενωσης Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων Αττικής, παραθέτει στο κείμενο που ακολουθεί σημαντικά δεδομένα σχετικά με τους εμβολιασμούς εντός και εκτός της χώρας.
Θανατηφόρες ασθένειες
«Η χρήση των εμβολίων οδήγησε στο να εξαφανιστούν από το πλανήτη μας θανατηφόρες ασθένειες όπως είναι για παράδειγμα η πανώλη, η ευλογιά, ο επιδημικός τύφος και ο άνθρακας. Επιπλέον μπορούν να αποτελέσουν σημαντική ασπίδα πρωτογενούς προφύλαξης από κάποιες μορφές καρκίνου, όπως ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας και του ήπατος», υπογραμμίζει η ειδικός.
Ενδεικτικό το παράδειγμα της ευλογιάς, που αποτελεί παρελθόν από το 1978, ενώ άλλες ασθένειες, όπως ο τύφος, ο τυφοειδής πυρετός, ο άνθρακας, η πανώλη, η διφθερίτιδα, η πολιομυελίτιδα και η λύσσα ευρίσκονται υπό έλεγχο και λίγα περιστατικά δηλώνονται κάθε χρόνο. «Και όλα αυτά όταν πρόσφατα ένας αρκετά κοντινός με την ευλογιά αλλά αρκετά πιο αθώος ιός, αυτός της ευλογιάς των πιθήκων, προκάλεσε συζητήσεις και στους μεγαλύτερους ανέσυρε καθόλου ευχάριστες μνήμες για τη γνωστή στην ανθρωπότητα μολυσματική αυτή ασθένεια», προσθέτει η ίδια.
Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και μέχρι την προ COVID εποχή, παγκοσμίως, κατ’ εκτίμηση, 22 εκατομμύρια βρέφη δεν εμβολιάζονταν πλήρως με τα προτεινόμενα εμβόλια, κυρίως λόγω της μη πρόσβασης σε αυτά. Επίσης περισσότερα από 1,5 εκατομμύριο παιδιά κάτω των 5 ετών πεθαίνουν από νοσήματα τα οποία προλαμβάνονται με τον εμβολιασμό, επισημαίνει η Α. Παρδάλη. 
Το αποτύπωμα της πανδημίας
Η περίοδος της πανδημίας λόγω των περιοριστικών μέτρων, αλλά και της φοβίας των γονέων να επισκεφθούν χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας με τον φόβο να μην εκτεθούν στον κορωνοϊό, οδήγησε στην παραμέληση των κλασικών εμβολιαστικών προγραμμάτων για τα παιδιά.
«Στη χώρα μας μεγαλύτερη επίπτωση στην παραμέληση εμβολιασμών καταγράφηκε στην πρώτη περίοδο της καραντίνας σε ποσοστό 50% στα παιδιά κάτω των 2 ετών και κατά 70% στα παιδιά μεγαλύτερα των 2 ετών, καθώς και στους εφήβους. Εμβόλια όπως του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων και της μηνιγγίτιδας ήταν αυτά στα οποία παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη υποεμβολιαστική κάλυψη. Σίγουρα με την αποκλιμάκωση των συνθήκων της επιδημίας έχουν αρχίσει να διενεργούνται πάλι εμβολιασμοί, αλλά τα κενά στην εμβολιαστική κάλυψη ήταν σημαντικά και συσωρευτικά στη διάρκεια της πανδημίας».
Και στον υπόλοιπο κόσμο όμως καταγράφηκαν αντίστοιχες συνέπειες. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΠΟΥ τα οποία παραθέτει η Α. Παρδάλη, εν μέσω πανδημίας 3,5 εκατομμύρια παιδιά έχασαν την πρώτη δόση του εμβολίου κατά της διφθερίτιδας, του τετάνου και του κοκκύτη, και άλλα τρία εκατομμύρια δεν έλαβαν την πρώτη δόση του εμβολίου της ιλαράς. Το 2019 ο αριθμός των εντελώς ανεμβολίαστων παιδιών ήταν 13,6 εκατομμύρια, και το 2020 ανέβηκε στα 17,1 εκατομμύρια.
Επιπρόσθετα και σύμφωνα με την UNICEF και την επικεφαλής προγραμμάτων εμβολιασμού Λίλι Καπράνι, το ποσοστό παιδιών που έχουν εμβολιασθεί με τρεις δόσεις κατά διφθερίτιδας, τετάνου και κοκκύτη υποχώρησε κατά πέντε ποσοστιαίες μονάδες μεταξύ 2019-2021 στο 81%. Τα ποσοστά εμβολιασμών κατά της παρωτίτιδας και της πολιομυελίτιδας εμφανίζουν επίσης συρρίκνωση. Η ανοσία αγέλης απαιτεί ποσοστό εμβολιασμού 94% προκειμένου να διακοπεί η μετάδοση της ασθένειας στην κοινότητα. Αυτό σημαίνει ότι 25 εκατ. παιδιά δεν εξασφάλισαν ανοσία κατά των ενίοτε θανατηφόρων αυτών ασθενειών.
Είναι σημαντικό πάντως να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα η εμβολιαστική κάλυψη στον παιδικό πληθυσμό παραμένει σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα για την προστασία από σοβαρές ασθένειες όπως είναι η πολιομυελίτιδα και η ιλαρά. Οπως προκύπτει από τα πρόσφατα δεδομένα του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC), τόσο το 2018 όσο και το 2021 (στην «καρδιά» δηλαδή της πανδημίας), το ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης των παιδιών έναντι της πολιομυελίτιδας άγγιξε το 99%.
Συμβάλλουν στο χτίσιμο της συλλογικής ανοσίας του πληθυσμού
Οι εμβολιασμοί κατά τα πρώτα δύο χρόνια ζωής είναι αρκετοί σε αριθμό και προστατεύουν τα παιδιά από πολύ σοβαρά και θανατηφόρα νοσήματα. «Απευθύνονται σε ευάλωτους και ανώριμους στην άμυνά τους οργανισμούς όπως είναι τα βρέφη και τα νήπια, άρα ευάλωτα απέναντι στις λοιμώξεις. Ετσι η καθυστέρηση εμβολιασμών στο διάστημα των πρώτων μηνών της ζωής ενός βρέφους μπορεί να σημαίνει παράλληλη συσσώρευση επίνοσων ασθενών από πολλά ταυτόχρονα λοιμώδη νοσήματα όπως ο κοκκύτης, ο πνευμονιόκοκκος, ο τέτανος, η διφθερίτιδα, η πολιομυελίτιδα, η ηπατίτιδα, η μηνιγγίτιδα κ.ά.», υπογραμμίζει η Α. Παρδάλη.
Κάποια από αυτά μπορεί να είναι σπάνιο να τα συναντήσει κανείς όπως η πολιομυελίτιδα και άλλα όχι όπως π.χ. ο πνευμονιόκοκκος, «όλα τα εμβόλια όμως συμβάλλουν στο χτίσιμο της συλλογικής ανοσίας του πληθυσμού που είναι η πολυτιμότερη ασπίδα κυρίως για τα ευπαθή και ανοσοκατασταλμένα άτομα. Νοσήματα όπως ο κοκκύτης, μεταφέρονται από ασυμπτωματικούς ανεμβολίαστους ενηλίκους στα μικρά βρέφη, τα οποία νοσούν πολύ βαριά. Μέσα στην περίοδο της καραντίνας, είχαμε την εμπειρία βρεφών που νοσηλεύτηκαν στην Εντατική του Νοσοκομείου Παίδων και κινδύνεψε σοβαρά η ζωή τους», συμπληρώνει η ίδια με νόημα.
Ενα ακόμη κλασικό παράδειγμα, σύμφωνα πάντα με την ειδικό, συνέπεια της μείωσης της εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού, καταγράφτηκε την περίοδο 2017-2019 με την επιδημία της ιλαράς. «Η ιατρική είχε νικήσει την ιλαρά αλλά η επιδημία έρχεται να αποδείξει στον προηγμένο κόσμο πόσο μικρός είναι τελικά ο… κόσμος. Χρειάστηκαν σχεδόν δύο χρόνια εντατικές προσπάθειες της πολιτείας για την κάλυψη των ανεμβολίαστων θυλάκων για να επανέλθουμε σε ασφαλή για τη δημόσια υγεία επίπεδα».
Εν τω μεταξύ, το 2022 η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών εισήγαγε για πρώτη φορά τη σύσταση που αφορά τον εμβολιασμό των αγοριών κατά του ιού HPV που προστατεύει κατά καρκίνων της γεννητικής περιοχής των αγοριών, τα κονδυλώματα, καρκίνων του στοματοφάρυγγα, δέρματος κ.ά. «Τέλος, έρχεται με την ευκαιρία αυτή στο προσκήνιο και τίθεται για μια ακόμη φορά το τεράστιο θέμα της συνέχισης των προβλεπόμενων εμβολιασμών των ενηλίκων για τη διατήρηση της συλλογικής ανοσίας του πληθυσμού, με έμφαση πάλι στην έμμεση προστασία των ευπαθών ομάδων».
