Τι σημαίνει για την Ελλάδα το σχέδιο για την αμυντική ενίσχυση της Ευρώπης
Η Ελλάδα έχει ήδη δεσμευτεί σε εξοπλιστικά προγράμματα πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ, όπως η προμήθεια μαχητικών Rafale, φρεγατών Belharra, αναβάθμιση F-16 και πιθανή απόκτηση F-35.
Η Λευκή Βίβλος για την αμυντική ενίσχυση της Ευρώπης βρίσκεται από χθες στο επίκεντρο των συζητήσεων στις Βρυξέλλες και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, με το ζήτημα να αναμένεται να απασχολήσει τη Σύνοδο Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σήμερα και αύριο. Στη συνεδρίαση θα συμμετάσχει και ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ενισχύοντας τη διάσταση της ευρωπαϊκής στρατιωτικής υποστήριξης προς την Ουκρανία.
Η Σύνοδος Κορυφής των Ευρωπαίων ηγετών θα εστιάσει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνεχίζοντας τις συζητήσεις που ξεκίνησαν στην ειδική συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 6 Μαρτίου 2025, όπου βασικά θέματα ήταν η στήριξη της Ουκρανίας και η ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας. Στην ατζέντα περιλαμβάνεται η αξιολόγηση της προόδου στις πρωτοβουλίες ανταγωνιστικότητας, η στρατηγική για την οικονομική ασφάλεια, οι διεθνείς συνεργασίες, καθώς και η διαρκής στρατιωτική και ανθρωπιστική βοήθεια προς την Ουκρανία. Παράλληλα, οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα εξετάσουν τις τελευταίες εξελίξεις στη Συρία, με έμφαση στη διπλωματική εμπλοκή και στην ανθρωπιστική υποστήριξη.
Το κύριο ζήτημα εντός και εκτός των διαβουλεύσεων παραμένει η Λευκή Βίβλος για την αμυντική ενίσχυση της Ευρώπης, ένα σχέδιο που αποσκοπεί στη δραστική αναμόρφωση της ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής, δίνοντας έμφαση στη χρηματοδότηση των κρατών-μελών ώστε να ενισχύσουν τις αμυντικές τους δυνατότητες και να επενδύσουν στις αμυντικές τους βιομηχανίες. Η Λευκή Βίβλος προτείνει μία νέα προσέγγιση στην άμυνα, επισημαίνοντας τις κρίσιμες ανάγκες και τα επενδυτικά κενά που πρέπει να καλυφθούν ώστε να διασφαλιστεί η ευρωπαϊκή ασφάλεια. Ο στόχος είναι η ενίσχυση της στρατιωτικής υποστήριξης προς την Ουκρανία, η κάλυψη κενών στις αμυντικές δυνατότητες των κρατών-μελών, η ανάπτυξη μιας ισχυρής ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, η προετοιμασία για ακραίες στρατιωτικές απειλές και η βελτίωση της συνεργασίας μέσω διεθνών συμπράξεων.
Η Ευρωπαϊκή Αμυντική Ένωση αποτελεί τον ευρύτερο στρατηγικό στόχο που επιδιώκει η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω της Λευκής Βίβλου. Η εφαρμογή των προτάσεων που περιλαμβάνονται σε αυτήν, καθώς και στο σχέδιο ReArm Europe / Readiness 2030, αποτελεί ένα βήμα προς την επίτευξη αυτής της φιλοδοξίας. Τα κράτη-μέλη διατηρούν τον κεντρικό ρόλο στην άμυνα, από τη στρατηγική διαμόρφωση έως την ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων, όμως η Ευρωπαϊκή Ένωση αναζητά τρόπους να ενισχύσει τη συνεργασία τους, να συντονίσει τις επενδύσεις και να δημιουργήσει μια κοινή αμυντική αγορά.
Η αμυντική πολιτική έχει τεθεί στην κορυφή της ατζέντας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπως προκύπτει από τις πολιτικές κατευθύνσεις της προέδρου Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και τις επιστολές εντολής προς τους αρμόδιους Επιτρόπους. Η ενίσχυση του αμυντικού τομέα θεωρείται καθοριστική όχι μόνο για την ασφάλεια της Ευρώπης, αλλά και για τη διατήρηση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας της Ένωσης. Σύμφωνα με την έκθεση Ντράγκι, η καινοτομία στον αμυντικό τομέα θα λειτουργήσει ως κινητήριος μοχλός για την επανεκκίνηση της ευρωπαϊκής βιομηχανικής και τεχνολογικής ανταγωνιστικότητας. Παράλληλα, η αμυντική πολιτική της ΕΕ συνδέεται στενά με την ειρήνη και τη σταθερότητα, που αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη και την ευημερία. Ο τομέας της άμυνας δεν είναι απλώς ένας μηχανισμός ασφάλειας, αλλά και ένας πυλώνας καινοτομίας, δημιουργίας θέσεων εργασίας και βιομηχανικής προόδου.
Οι ευρωπαϊκές επενδύσεις στην άμυνα ενισχύονται συνεχώς. Η ΕΕ έχει ήδη διαθέσει 8 δισ. ευρώ για την έρευνα και ανάπτυξη στον αμυντικό τομέα την περίοδο 2021-2027, εκ των οποίων 5,4 δισ. ευρώ έχουν δεσμευτεί μέσω του Ευρωπαϊκού Αμυντικού Ταμείου. Επιπλέον, έχουν διατεθεί 513 εκατομμύρια ευρώ για την αύξηση της παραγωγής πυρομαχικών, με στόχο η ετήσια παραγωγή βλημάτων να φτάσει τα 2 εκατομμύρια έως το 2025. Παράλληλα, έχουν διατεθεί 310 εκατ. ευρώ για την ενίσχυση της κοινής προμήθειας αμυντικών συστημάτων μεταξύ των κρατών-μελών.
Η Λευκή Βίβλος συνδέεται στενά με το ΝΑΤΟ, καθώς η ΕΕ επιδιώκει να διατηρήσει τη στενή συνεργασία της με τη Συμμαχία. Η ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής αυτάρκειας δεν έρχεται σε αντίθεση με τη συνεργασία με το ΝΑΤΟ, αλλά την συμπληρώνει, εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη συνοχή και συντονισμό στην αντιμετώπιση απειλών.
Το σχέδιο 800 δισ. ευρώ που περιλαμβάνεται στη Λευκή Βίβλο στοχεύει στην ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας και των στρατιωτικών δυνατοτήτων της ΕΕ. Στην πρόταση περιλαμβάνεται η ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής, που επιτρέπει στα κράτη-μέλη να πραγματοποιούν αμυντικές επενδύσεις χωρίς αυτές να υπολογίζονται στο δημοσιονομικό τους έλλειμμα, απελευθερώνοντας έτσι πόρους έως και 650 δισ. ευρώ. Παράλληλα, προτείνεται η δημιουργία ενός νέου χρηματοδοτικού εργαλείου, της «Δράσης για την Ασφάλεια στην Ευρώπη – SAFE», που θα παρέχει δάνεια ύψους έως 150 δισ. ευρώ στα κράτη-μέλη για κοινές προμήθειες αμυντικού εξοπλισμού. Οι επενδύσεις θα ενισχυθούν και μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, ιδιωτικών κεφαλαίων και φορολογικών κινήτρων, όπως η απαλλαγή από τον ΦΠΑ για τις κοινές προμήθειες.
Η εφαρμογή των προτάσεών της αναμένεται να αποτελέσει αντικείμενο έντονων διαβουλεύσεων τους επόμενους μήνες, με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να εξετάζει τις προτάσεις της τόσο στη σημερινή Σύνοδο όσο και στην κρίσιμη συνεδρίαση του Ιουνίου, όπου θα μπορούσαν να ληφθούν οι πρώτες αποφάσεις για την υλοποίησή της.
Τι σημαίνει για την Ελλάδα
Η Ελλάδα δαπανά για την άμυνα το 3% του ΑΕΠ της. Ως εκ τούτου η ενεργοποίηση της προαναφερόμενης ρήτρας διαφυγής είναι ιδιαίτερα σημαντική για την Ελλάδα, καθώς της δίνει τη δυνατότητα να αυξήσει τις αμυντικές της δαπάνες χωρίς να παραβιάσει τους δημοσιονομικούς κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για μια χώρα όπως η Ελλάδα, που έχει υψηλό δημόσιο χρέος και αυστηρές δημοσιονομικές δεσμεύσεις, η ρήτρα διαφυγής μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο για την ενίσχυση της εθνικής άμυνας χωρίς τον κίνδυνο επιβολής περιορισμών από τις Βρυξέλλες.
Η Ελλάδα έχει ήδη δεσμευτεί σε εξοπλιστικά προγράμματα πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ, όπως η προμήθεια μαχητικών Rafale, φρεγατών Belharra, αναβάθμιση F-16 και πιθανή απόκτηση F-35. Αυτές οι δαπάνες, αν και απαραίτητες για την εθνική ασφάλεια, θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά τα δημοσιονομικά μεγέθη της χώρας αν δεν υπήρχε κάποια ευρωπαϊκή δημοσιονομική ελαστικότητα. Η ρήτρα διαφυγής θα της επιτρέψει να συνεχίσει αυτές τις επενδύσεις χωρίς να υποχρεωθεί να προχωρήσει σε σκληρές περικοπές σε άλλους τομείς.
Επιπλέον, η ενεργοποίηση της ρήτρας θα δώσει πρόσβαση στην Ελλάδα σε ευρωπαϊκά κονδύλια για αμυντικές επενδύσεις, μέσω των κοινών ευρωπαϊκών προμηθειών και των χρηματοδοτικών εργαλείων που περιλαμβάνονται στη Λευκή Βίβλο. Αυτό σημαίνει ότι η χώρα θα μπορούσε να συμμετάσχει σε διακρατικές συμφωνίες αγοράς εξοπλισμού με καλύτερους όρους κόστους και διαθεσιμότητας, ενισχύοντας την εγχώρια αμυντική βιομηχανία.
Παρότι η ρήτρα διαφυγής μπορεί να επιτρέψει βραχυπρόθεσμη ευελιξία, η μακροπρόθεσμη επίπτωση στο ελληνικό χρέος εξαρτάται κυρίως από δύο κρίσιμους παράγοντες: τον τρόπο χρηματοδότησης των αμυντικών δαπανών και την ανάπτυξη της οικονομίας, καθώς και την επίδραση των επενδύσεων στην άμυνα στη συνολική δημοσιονομική ισορροπία.
Εάν η Ελλάδα καταφέρει να ενσωματώσει τις αμυντικές της δαπάνες μέσα σε ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο, αξιοποιώντας συγχρηματοδότηση από την ΕΕ και χαμηλότοκα δάνεια, η επιβάρυνση του χρέους θα είναι σημαντικά μικρότερη. Αντιθέτως, εάν η χώρα αναγκαστεί να προχωρήσει σε νέα εθνικά δάνεια για εξοπλιστικά προγράμματα χωρίς κοινοτική στήριξη, τότε το δημόσιο χρέος θα αυξηθεί, δημιουργώντας μεγαλύτερη πίεση από τις αγορές και αυξάνοντας το κόστος δανεισμού.
Σύμφωνα με την τελευταία ανάλυση της Κομισιόν, το ελληνικό χρέος προβλέπεται να μειωθεί στο 119% του ΑΕΠ έως το 2035. Ωστόσο, η έντονη αύξηση των αμυντικών δαπανών μπορεί να επιβραδύνει τον ρυθμό αυτής της αποκλιμάκωσης.
Η ελληνική αμυντική βιομηχανία
Η προώθηση της Λευκής Βίβλου για την αμυντική ενίσχυση της Ευρώπης είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ελληνική αμυντική βιομηχανία για τρεις βασικούς λόγους:
Ο πρώτος λόγος είναι πως η ελληνική αμυντική βιομηχανία έχει διαχρονικά αντιμετωπίσει χρηματοδοτικές δυσκολίες, καθώς η Ελλάδα, αν και δαπανά σημαντικά κονδύλια για την άμυνά της, δεν είχε τη δυνατότητα να επενδύσει επαρκώς στην ανάπτυξη της εγχώριας παραγωγής στρατιωτικού εξοπλισμού. Η πιθανή χαλάρωση των δημοσιονομικών περιορισμών μέσω της ρήτρας διαφυγής σημαίνει ότι το ελληνικό κράτος θα μπορούσε να κατευθύνει περισσότερους πόρους προς την ανάπτυξη των εγχώριων αμυντικών βιομηχανιών και όχι μόνο στην αγορά έτοιμων εξοπλισμών από το εξωτερικό. Παράλληλα, η πρόταση της ΕΕ για τη δημιουργία ενός νέου χρηματοδοτικού μηχανισμού (SAFE – Security Action for Europe) που θα παρέχει δάνεια ύψους έως 150 δισ. ευρώ για κοινές αμυντικές προμήθειες μεταξύ των κρατών-μελών, μπορεί να επιτρέψει στην Ελλάδα να συμμετάσχει σε κοινά ευρωπαϊκά προγράμματα, αντί να στηρίζεται αποκλειστικά σε εθνικούς πόρους για αμυντικές επενδύσεις.
Ο δεύτερος λόγος είναι πως η Λευκή Βίβλος θέτει ως στόχο την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και την ενσωμάτωση όλων των κρατών-μελών στο ευρωπαϊκό αμυντικό οικοσύστημα. Αυτό σημαίνει ότι ελληνικές εταιρείες, τόσο κρατικές (όπως η Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία – ΕΑΒ, τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα – ΕΑΣ, και η ΕΛΒΟ), όσο και ιδιωτικές (όπως η ΜΕΤΚΑ, η INTRASOFT International, η THEON) θα μπορούσαν να αποκτήσουν συμμετοχή σε κοινά ευρωπαϊκά αμυντικά προγράμματα. Η ΕΕ προωθεί ήδη την πολιτική των κοινών αμυντικών προμηθειών, πράγμα που σημαίνει ότι ελληνικές εταιρείες θα μπορούσαν να αναλάβουν συμβόλαια κατασκευής και παραγωγής εξοπλισμού για λογαριασμό όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Αυτό θα δημιουργήσει οικονομικές ευκαιρίες, νέες θέσεις εργασίας και θα δώσει ώθηση στην τεχνολογική ανάπτυξη της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας.
Ο τρίτος λόγος είναι ο πως η Λευκή Βίβλος θέτει τις βάσεις για μια Ενιαία Αγορά Άμυνας στην Ευρώπη, με διευκολύνσεις στην παραγωγή και προμήθεια αμυντικών προϊόντων μεταξύ των κρατών-μελών. Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα μπορεί να αξιοποιήσει τις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις για να αναπτύξει δικά της οπλικά συστήματα, να τα παράγει εγχώρια και να μειώσει την εξάρτησή της από εισαγωγές. Η εναρμόνιση των κανονισμών και η απλοποίηση των διαδικασιών για τις κοινές αμυντικές αγορές εντός της ΕΕ θα επιτρέψει στην Ελλάδα να συμμετάσχει σε ευρωπαϊκά προγράμματα παραγωγής όπλων, αεροσκαφών, πυρομαχικών και άλλων στρατιωτικών τεχνολογιών, ενισχύοντας την τεχνογνωσία και τη βιωσιμότητα της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας.
