«Γυναίκα στο λεωφορείο», ο τίτλος του νέου γλυπτού στη Θεσσαλονίκη.
Φτιαγμένο από μπετόν αρμέ, λες και δεν έχει αρκετό τσιμέντο η πόλη, να βρούμε καμιά γωνία να στριμώξουμε κι άλλο. Έτσι όπως το πάνε τα γκαρντάσια, θα κάνουν τελικά την πόλη με τα γλυπτά σαύρες. Τί θα έλεγε ο Περικλής σήμερα, άραγε;
Ποιος ο λόγος ή ο σκοπός των δημόσιων έργων τέχνης σε μια πόλη; Τί σημειολογούν, ποια πρεσβεία εκπέμπουν, ποια η διδακτικότητά τους, ποια η υπενθύμιση σ’ εμάς τους ντόπιους και ποιο το μήνυμα στους επισκέπτες και τουρίστες;
Η διακύβευση δημόσιων έργων τέχνης, κατ’ εμέ, είναι η ταυτότητα της πόλης και η συλλογική συνείδηση και ταυτότητα των κατοίκων της. Είναι το συλλογικό μας πρόσωπο, ένα κοινό σημείο αναφοράς και αυτοπροσδιορισμού, το οποίο ενδυναμώνει το αίσθημα του ανήκειν και άρα την κοινωνική μας συνοχή.
Και ναι, μπορεί να είναι και κάτι που εξυψώνει την υπερηφάνεια μας. Διότι η υπερηφάνεια είναι μεν γλυκιά, αλλά καταστροφική κι επειδή είναι πηγαίο ανθρώπινο συναίσθημα, εγγενές στη φύση μας και αναπόφευκτο, καλό είναι να την εκτονώνουμε ως σημείο αναφοράς σε τρίτους, παρά για τον εαυτό μας. Ας είναι κι αυτή μια ακόμη αποστολή της τέχνης.
Αυτοπροσδιορίζομαι μέσα από αυτά τα δημόσια έργα ως μέρος ενός συλλογικού υποκειμένου και συστήνω στον επισκέπτη την Πατρίδα μου, ως κάτι περισσότερο από ένα σημείο στον χάρτη. Εκτός κι αν είναι μόνο αυτό.
Περπατάμε με την οικογένεια, με τα παιδιά μας, τα εγγόνια μας και βλέπουμε μια ευκαιρία διδαχής και μεταλαμπάδευση προτύπου και είναι υπενθύμιση και για εμάς με την έννοια της έμπνευσης, του χρέους, της σκυτάλης που πήραμε κι έχουμε να δώσουμε.
Και γιατί είναι σημαντικό αυτό;
Για να επιτύχουμε μια κοινωνία προόδου, οφείλουμε να έχουμε επίγνωση της έννοιας της κοινωνίας.
Η ελευθερία αντλεί υπόσταση από το συλλογικό υποκείμενο. Αλλά και η ταυτότητα έχει σημασία μόνον ως αναφορά σ’ αυτό. Είμαι ελεύθερος να κάνω κάτι πάντα σε σχέση με κάποιους άλλους και είμαι κάποιος μόνο ανάμεσα σε όλους τους άλλους. Δεν είμαι κάποιος όταν είμαι μόνος μου. Μόνο για έναν άνθρωπο που θα ζούσε μόνος του πάνω στη γη, δεν θα είχαν σημασία οι έννοιες της ελευθερίας και της ταυτότητας. Άνευ ουσίας και περιεχομένου.
Η ταυτότητα όμως, ατομική ή συλλογική, είναι διαδραστική έννοια. Συνδιαμορφώνεται από το περιβάλλον, από τις συνθήκες, από αυτό που λέμε, παιδεία. Είναι μία πολύπλοκή έννοια, η οποία πέρα από το παρόν, έχει όραμα στο μέλλον, ριζώνει στο παρελθόν και βρίσκει αιτιότητα και συνάφεια, μεταξύ άλλων, σε γεγονότα ή ανθρώπους που είτε αποτέλεσαν πρότυπο, είτε δίδαξαν, είτε ενέπνευσαν.
Δεν είναι συντηρητισμός. Χωρίς συλλογική ταυτότητα είναι αδύνατη η κοινωνική συνοχή, άρα και η λαϊκή κυριαρχία, δηλαδή η Δημοκρατία, αλλά και η Αλληλεγγύη και η Ελευθερία.
Όταν ο πατέρας μου με έφερε πρώτη φορά στην Αθήνα, παιδάκι ακόμα, σταμάτησε στις Θερμοπύλες να μου δείξει τον Λεωνίδα και να μου πει δυο αράδες, όσες ήξερε τέλος πάντων, για τους 300. Δημοτικό δεν έβγαλε, αλλά ήξερε την αξία κάποιων πραγμάτων, που σε αυτή την περίπτωση ήταν η αντρειοσύνη, η αξιοπρέπεια, το θάρρος, ο πατριωτισμός, η αυτοθυσία, η αυταπάρνηση για το κοινό καλό.
Η συνειδητότητα της συλλογικότητας.
Κάποιος λοιπόν βάδισε προς τον θάνατο, όχι μόνον για να προσδώσει σ’ εμένα συλλογική ταυτότητα, αλλά για να μου πει, για ποιον λόγο αυτό το κληροδότημα είναι πιο σημαντικό κι απ’ την ίδια τη ζωή του. Έδωσε στην ταυτότητά μου αξία.
Σ’ αυτό τί θα σταματούσε να μου δείξει; Τη «γυναίκα στο λεωφορείο»; Στα παιδιά και στα εγγόνια σας τί θα πείτε αν σας ρωτήσουν για ποιον λόγο είναι αυτό εδώ; Πείτε μου. Σας ρωτάει ένα παιδί, μ’ αυτή την αφοπλιστική παιδική αφέλεια, τί του απαντάτε;
«Δεν ξέρω», αυτό θα του απαντήσετε και θα του έχει μείνει μια κενόλογη και κενόδοξη παράσταση, την οποία η φαντασία του δε θα μπορεί να αντιστοιχίσει πουθενά, σε κανένα σημαίνον αξιακό υποκείμενο, κούφια από κάθε δημιουργικό συνειρμό, απαγορευτική σε κάθε παιχνιδιάρικη διάθεση να αναπαραστήσει στο μυαλουδάκι του πρότυπα ή να αναπαράγει περαιτέρω χρηστικές εικόνες. Το πολύ-πολύ να του δημιουργηθεί μια αποστροφή λόγω της ασχήμιας και κάθε φορά που θα βλέπει γυναίκα στο λεωφορείο να μην της δίνει τη θέση του, διότι ποιος δίνει τη θέση του σε κάτι που φοβάται μην ανοίξει την πόρτα και μπει στο δωμάτιο, το βράδι, την ώρα που κοιμάται.
Ένα παιδί φώναξε στο πλήθος, ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός κι αν θέλετε να αξιολογήσετε το συγκεκριμένο έργο, αντί να του απαντήσετε, ρωτήστε εσείς το παιδί. Θα σας το εξηγήσει καλύτερα.
Θα το έκλεβε ποτέ αυτό ο Έλγιν;
Θα μπει ποτέ σε αρχαιολογικό μουσείο του μέλλοντος;
Ναι, ίσως. Γενικά μιλώντας πάντως, θα έφτιαχνα ευχαρίστως ένα τέτοιο μουσείο και θα το ονόμαζα «το μουσείο δια πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν», όπου θα εξέθετα τις σαχλαμάρες του κάθε wannaby «καλλιτέχνη», για να βλέπουν όλοι μέχρι πού μπορεί να φτάσει η βλακεία. Ας είναι κι αυτή μια ακόμη αποστολή της τέχνης.
Η τέχνη έχει κατακτήσει κορυφές ως ανεκλάλητα φτερουγίσματα της ανθρώπινης διάνοιας. Όπως όμως έχει κορυφές, έτσι έχει και πάτο.
«Γυναίκα στο λεωφορείο», λοιπόν. Τεράστιο κοινωνικό και φλέγον θέμα, ιδανικό μάλιστα για αποπροσανατολισμό για τον αγώνα της γυναίκας σήμερα. Άλλη μια κατάκτηση της γυναίκας να βρει τη θέση της σ’ ένα λεωφορείο. Το επόμενο γλυπτό, πάντως, προτείνω, να έχει τίτλο «η γιαγιά απ’ τον Εύοσμο που κρεμάει μανταλάκια» ή «η Θεσσαλονικιά που πάει στο περίπτερο». Όσο για το νόημα, μην ανησυχείτε, θα το βρούμε μετά. Ίσως κάτι πιασάρικο, πατριαρχικό, όπως ότι ο άντρας της τη στέλνει για τσιγάρα.
Ένας καλλιτέχνης ή «καλλιτέχνης» μπορεί να κάνει ό,τι του καπνίσει. Ένας δήμος όμως δε μπορεί να το επιβάλει στους δημότες του, επειδή έτσι του έχει καπνίσει. Ο καλλιτέχνης έχει τη δική του ελευθερία, έχουμε όμως κι εμείς την ελευθερία της κρίσης (την οποία ο νεοφασισμός της πολιτικής ορθότητας ονομάζει «λογοκρισία της τέχνης», για να μας επιβάλει τελικά δια του bullying τη σιωπή και την αυτολογοκρισία).
Ξοδεύονται λεφτά για όλες αυτές τις παπάτζες. Λεφτά που λείπουν από παντού. Και είναι τούτο άλλο ένα σημείο των ευτελών προτεραιοτήτων της εποχής.
Η τέχνη είναι η ερμηνεία της πραγματικότητας, η αποτύπωση του νοητού με εικόνες, η αποκάλυψη του ιδεατού. Αυτή η στρατευμένη ιδεολογία, αντίθετα, είναι η άρνηση της ύπαρξης της ίδιας της πραγματικότητας, αμφισβητείται συστηματικά η οντολογία κάθε οντολογίας. Πράγματι, η αλήθεια έχει πολλές ερμηνείες. Είναι όμως πάντα μία. Στη νέα ιδεολογία δεν υπάρχει πια αλήθεια. Έχουμε περάσει πια σε άλλη πίστα.
Ο μηδενισμός είναι η νέα θρησκεία και η ασχήμια είναι πια η «οδός της σωτηρίας».
Επιμύθιο: Ο βανδαλισμός του γλυπτού της Βορείου Ηπείρου, «η Δεσμώτις Ήπειρος» (το οποίο ήταν τοποθετημένο στην οδό Τοσίτσα από το 1953 μέχρι και το 2016), ξεκίνησε πριν κάποια χρόνια, αρχικά με μπογιές, μέχρι που τελικά το έργο ακρωτηριάστηκε και αποκεφαλίστηκε. Φιλοτεχνήθηκε από τον Κώστα Σεφερλή και δωρίστηκε από την Πανηπειρωτική Αδελφότητα στον δήμο Αθηναίων. Σήμερα βρίσκεται σε κάποια αποθήκη. Ας ευχηθούμε, η νέα δημοτική αρχή της Αθήνας, αντίθετα με την προηγούμενη, να μεριμνήσει ταχέως για την αποκατάσταση του μνημείου, όπως το υποσχέθηκε.
Ανδρέας Τσιφτσιάν
Οικονομολόγος
