Σφίγγει τα λουριά η ΕΕ, φρένο στο «δωρεάν χρήμα» – Σχέδια για νέο μοντέλο χρηματοδότησης
Να κλείσει τη στρόφιγγα της χρηματοδότησης προς τα κράτη μέλη της προσανατολίζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έχοντας στο πλευρό της μία ομάδα δημοσιονομικά συντηρητικών κυβερνήσεων υπό την ηγεσία της Γερμανίας, κάτι που θα κόστιζε ακριβά στις φτωχότερες χώρες.
Σύμφωνα με το Politico, στην πραγματικότητα, αυτό σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής «δωρεάν χρήματος» – όταν το… πληθωρικό Ταμείο Ανάκαμψης του ευρωπαϊκού μπλοκ μετά την πανδημία αποτελούταν από κοινό χρέος και όχι από εθνικές συνεισφορές, και τα κονδύλια της ΕΕ για υποδομές όπως νέοι δρόμοι, νοσοκομεία και έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας πήγαιναν κυρίως στις χώρες της ανατολικής και νότιας Ευρώπης χωρίς να χρειάζεται να κάνουν τίποτα ως αντάλλαγμα.
Παζάρια για τα νέα προγράμματα
Η Επιτροπή, η οποία είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση του επταετούς προϋπολογισμού της ΕΕ ύψους 1,2 τρισεκατομμυρίων ευρώ, που χρηματοδοτείται κατά κύριο λόγο από τα μέλη της, έχει αρχίσει να σκέφτεται την έκδοση που αναμένεται να ξεκινήσει το 2028.
Η Επιτροπή θα υποβάλει επίσημη πρόταση το καλοκαίρι του 2025, η οποία θα πρέπει να εγκριθεί ομόφωνα από τις κυβερνήσεις πριν από το τέλος του 2027.
Η αντιπαράθεση θα κορυφωθεί όταν οι χώρες αρχίσουν να διαπραγματεύονται πόσα χρήματα θα διατεθούν και σε ποια προγράμματα.
Τα πράγματα όμως δεν θα είναι τόσο εύκολα για τα κράτη-μέλη. Η ΕΕ δημιούργησε το έκτακτο ταμείο ανάκαμψης ύψους 723 δισεκατομμυρίων ευρώ μετά την πανδημία, το οποίο, για πρώτη φορά στην ιστορία του ευρωπαϊκού μπλοκ, βασίστηκε στη συγκέντρωση δανεισμού για λογαριασμό των 27 κρατών και όχι σε κυβερνητικές συνεισφορές.
Αν και αρκετές χώρες της ΕΕ -κυρίως εκείνες που έχουν τα περισσότερα χρέη – επιθυμούν την επανάληψη του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) μετά τη λήξη του το 2026 για να δημιουργηθεί ένα «επενδυτικό ταμείο», η Επιτροπή είναι αντίθετη, δήλωσαν στο POLITICO δύο ανώτεροι αξιωματούχοι της Επιτροπής.
Τα «κακά νέα» για τις φτωχότερες χώρες
Στα κακά νέα για τις φτωχότερες χώρες, είναι ότι η Επιτροπή θέλει να επεκτείνει το μοντέλο «μετρητά για μεταρρυθμίσεις» του Ταμείου Ανάκαμψης στην υφιστάμενη «πολιτική συνοχής» της – η οποία αποσκοπεί στη μείωση του χάσματος μεταξύ πλουσιότερων και φτωχότερων περιφερειών και αποτελεί περίπου το ένα τέταρτο του συνολικού προϋπολογισμού.
«Ορισμένες χώρες θα προσπαθήσουν να αποδυναμώσουν τους όρους των μεταρρυθμίσεων … θα είναι πιθανώς ένα από τα δύσκολα σημεία των διαπραγματεύσεων», δήλωσε η Eulalia Rubio, ερευνήτρια στη δεξαμενή σκέψης του Ινστιτούτου Jacques Delors.
Μέτωπο κατά του κοινού επενδυτικού ταμείου
Το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ αποφεύγει την ιδέα της δημιουργίας ενός τέτοιου επενδυτικού ταμείου -για τη χρηματοδότηση των αμυντικών και πράσινων δαπανών τα επόμενα χρόνια- λόγω της αντίθεσης των δημοσιονομικά συντηρητικών χωρών, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία.
Ωστόσο, οι χώρες με υψηλότερα επίπεδα χρέους φοβούνται ότι η κατάργηση του RRF θα τις αφήσει με ένα τεράστιο έλλειμμα στις δαπάνες για μακροπρόθεσμα έργα.
Αν και η Επιτροπή δεν έχει τον τελικό λόγο για το πώς θα διαμορφωθεί ο επόμενος προϋπολογισμός της ΕΕ, η πρότασή της θα χρησιμεύσει ως βάση για τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των χωρών. Οι πιο «ευαίσθητες» πολιτικές αποφάσεις -όπως η δημιουργία ενός νέου επενδυτικού ταμείου- θα εξαρτηθούν τελικά από το αποτέλεσμα των ευρωπαϊκών εκλογών του Ιουνίου και τη σύνθεση του νέου εκτελεστικού οργάνου.
Υπενθυμίζεται ότι κατά την πρόσφατη συνάντησή του με τον Πολωνό ομόλογό του, Ντόναλντ Τουσκ, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είχε τονίσει την ανάγκη να υπάρξει κοινός δανεισμός με τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Ταμείου για την Ασφάλεια, καθώς, όπως είπε, υπάρχουν κοινές προκλήσεις όπως η αντιπυραυλική άμυνα.
Αλλαγή μοντέλου
Η Επιτροπή πιστεύει ότι το ταμείο συνοχής μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για να εξαναγκάσει τις κυβερνήσεις να πραγματοποιήσουν μεταρρυθμίσεις σε μια σειρά θεμάτων – συμπεριλαμβανομένων των συντάξεων – που βρίσκονται σε εκκρεμότητα εδώ και χρόνια.
Αυτό θα σηματοδοτούσε μια στροφή από το σημερινό μοντέλο, όπου η χρηματοδότηση καταβάλλεται βάσει συμφωνημένων κριτηρίων και όχι ως «καρότο» για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων.
Αυτό θα επέτρεπε στην Επιτροπή να συνεχίσει να επιβάλλει τις μεταρρυθμίσεις της σε όλο το ευρωπαϊκό μπλοκ χωρίς να αναλαμβάνει νέο χρέος ή να αυξάνει δραστικά το μέγεθος του προϋπολογισμού της.
Υπάρχει σημαντική επικάλυψη μεταξύ των έργων που χρηματοδοτούνται από το RRF και του Ταμείου Συνοχής. Και τα δύο διαθέτουν σημαντικό μερίδιο κονδυλίων σε φτωχότερες χώρες, όπως η Πορτογαλία στα δυτικά ή η Βουλγαρία στα ανατολικά.
Ωστόσο, οι αξιωματούχοι επισημαίνουν ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ των δύο.
«[Η χρηματοδότηση της συνοχής] πρέπει να έχει μια μακροπρόθεσμη αναπτυξιακή προσέγγιση- πρέπει να περιλαμβάνει τοπικούς και περιφερειακούς εταίρους», δήλωσε η Επίτροπος της ΕΕ για τη συνοχή, Elisa Ferreira, απαντώντας σε ερώτηση του POLITICO. «Όλα αυτά τα στοιχεία δεν απαντώνται απαραίτητα σε μέσα έκτακτης ανάγκης» όπως το RRF.
Αναμένονται αντιδράσεις
Οι αξιωματούχοι της Επιτροπής παραδέχονται ότι θα δυσκολευτούν να περάσουν το νέο μοντέλο συνοχής στις φτωχότερες χώρες μέλη.
Ένας κυβερνητικός αξιωματούχος δήλωσε ότι οι χώρες που σήμερα αγωνίζονται να χρησιμοποιήσουν τη χρηματοδότηση από το Ταμείο Συνοχής, δύσκολα θα δεχτούν αυστηρότερους κανόνες και στενότερη σύνδεση με τις μεταρρυθμίσεις.
Τα κράτη μέλη διαμαρτύρονται ότι λόγω γραφειοκρατίας δεν μπορούν να λάβουν το μερίδιο που τους αναλογεί από τα μετρητά του RRF.
«Όταν ρωτάω φορείς, δήμους, λένε ότι είναι πιο δύσκολο [να πάρουν χρήματα στο πλαίσιο του RRF από ό,τι στο πλαίσιο του προϋπολογισμού της ΕΕ]», δήλωσε η Margarida Marques, Πορτογαλίδα σοσιαλιστής ευρωβουλευτής, κατά τη διάρκεια εκδήλωσης αυτή την εβδομάδα.
Ωστόσο, η Rubio από το Ινστιτούτο Jacques Delors αναφέρει ότι οι φτωχότερες χώρες μπορεί τελικά να έχουν μικρή επιρροή για να αντιταχθούν στους νέους κανόνες.
Η ανάγκη να βρεθούν νέα μετρητά για την τόνωση της ανάπτυξης χωρών που περιμένουν να ενταχθούν στο ευρωπαϊκό μπλοκ -όπως η Ουκρανία και τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων- και την αποπληρωμή του μεταπανδημικού χρέους μπορεί να υπονομεύσει τις εκκλήσεις για μεγαλύτερο προϋπολογισμό.
Χάνονται εκατομμύρια
Υπενθυμίζεται ότι λιγότερα από το ένα τρίτο από τα 723 δισ. ευρώ της ΕΕ που προορίζονταν για την οικονομική ανάκαμψη μετά την πανδημία της Covid-19 έχουν λάβει οι κυβερνήσεις των κρατών μελών και υπάρχει κίνδυνος τα αδιάθετα κονδ΄ύλια να χαθούν, καθώς το 2026 λήγει η πρωτοβουλία! Οι κυβερνήσεις της ΕΕ ασκούν πιέσεις στην Επιτροπή προκειμένου να επιταχυνθούν οι πληρωμές και να λάβουν το μερίδιο που τους αναλογεί, μέσω του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (RRF).
Σύμφωνα με παλιότερο δημοσίευμα του Politico, αυτό συμβαίνει στον απόηχο του σκανδάλου στην Ιταλία, όπου εντοπίστηκαν εικονικές εταιρίες που είχαν λάβει πόρους από τα κονδύλια του ιταλικού σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, μια απάτη που αγγίζει τα 600 εκατ. ευρώ.
Η Επιτροπή διερευνά τρόπους για την επιτάχυνση των εκταμιεύσεων, σύμφωνα με άτομα που έχουν γνώση των συζητήσεων, αναφέρει το δημοσίευμα.
Το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ έχει ήδη μειώσει το συνολικό διαθέσιμο ποσό από 723 δισ. ευρώ σε 648 δισ. ευρώ, αφού οι κυβερνήσεις απέτυχαν να υποβάλουν αίτηση για δάνεια ύψους σχεδόν 100 δισ. ευρώ πριν λ΄ήξει η ενδιάμεση προθεσμία στο τέλος του 2023.
Ένας βασικός λόγος των καθυστερήσεων, σχολιάζει το Politico, είναι ότι η Επιτροπή βλέπει το ταμείο ως εργαλείο για να αναγκάσει τις κυβερνήσεις να πραγματοποιήσουν μεταρρυθμίσεις σε μια σειρά θεμάτων -συμπεριλαμβανομένων των συντάξεων – που βρίσκονται σε εκκρεμότητα εδώ και χρόνια.
Οι χώρες πρέπει να αλλάξουν νόμους – ορόσημα και να εκπληρώσουν συγκεκριμένους στόχους προτού αποδεσμευτούν τα χρήματα.
Απροθυμία για την υλοποίηση ορισμένων μεταρρυθμίσεων
«Η ταχύτητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πότε τα κράτη μέλη θα επιτύχουν τα ορόσημα και τους στόχους που περιλαμβάνονται στα σχέδιά τους και θα υποβάλουν τις σχετικές αιτήσεις πληρωμής», δήλωσε η εκπρόσωπος της Επιτροπής, Λέα Ζούμπερ.
Η Επιτροπή δήλωσε ότι αναμένει να μοιράσει το 54% των επιχορηγήσεων μέχρι το τέλος του 2024.
Αρκετές χώρες -ιδιαίτερα εκείνες που μπορούν να δανειστούν με χαμηλό κόστος από τις χρηματοπιστωτικές αγορές- είναι απρόθυμες να πραγματοποιήσουν αντιδημοφιλείς μεταρρυθμίσεις με αντάλλαγμα δάνεια τα οποία θα πρέπει τελικά να επιστρέψουν στην Επιτροπή, σχολιάζει το δημοσίευμα
Ένας αξιωματούχος της ΕΕ δήλωσε ότι η Επιτροπή εισήγαγε αυστηρότερους ελέγχους καθώς ανησυχούσε ότι τα χρήματα θα σπαταλούνταν άσκοπα.
Το ελεγκτικό όργανο της ΕΕ υπέδειξε ότι οι αδύναμοι έλεγχοι από τις αρχές των Βρυξελλών και οι στενές προθεσμίες αυξάνουν τις πιθανότητες για απάτες.
