Πριν από περίπου 20 χρόνια σε ένα ξενοδοχείο σε μία πόλη της Σκωτίας, το Αμπερντίν, ο ουρολόγος James N’Dow μαζί με άλλους γιατρούς συνάντησε μία ομάδα ανδρών που είχαν διαγνωστεί με καρκίνο του προστάτη. Η συζήτηση ήταν προγραμματισμένη να επικεντρωθεί σε θέματα φροντίδας πριν και μετά την επέμβαση.
Οι γιατροί εντυπωσιάστηκαν από την κριτική που άσκησαν οι ασθενείς και από τις εποικοδομητικές απαντήσεις τους. «Στην ουσία, ένιωθαν εγκαταλελειμμένοι», περιέγραψε ο καθηγητής Ν’Dow, ο οποίος εργάζεται στο πανεπιστήμιο του Αμπερντίν. «Οταν έλαβαν εξιτήριο μετά την επέμβαση, ειλικρινά πιστεύαμε πως οι γενικοί γιατροί θα τους φρόντιζαν. Το ίδιο πίστευαν και αυτοί για εμάς».
: Φόβους για ευρωπαϊκή επιδημία καρκίνου την επόμενη δεκαετία εκφράζουν ειδικοί
Η αντιμετώπιση των συναισθηματικών και ψυχολογικών επιπτώσεων του καρκίνου του προστάτη λαμβάνει σταδιακά μεγάλη προσοχή, αντίστοιχη με τη διάγνωση και τη θεραπεία της ίδιας της ασθένειας.
Πρόκειται άλλωστε για τον δεύτερο συχνότερο καρκίνο που διαγιγνώσκεται στους άνδρες στην Ευρώπη και μερικές φορές θεωρείται λανθασμένα ως ασθένεια μόνον της τρίτης ηλικίας. Κάθε χρόνο καταγράφονται περί τις 335.500 νέες περιπτώσεις, αριθμός που αναλογεί στο 12,5% του συνόλου των καρκίνων στη Γηραιά Ηπειρο (στοιχεία 2020).
Κατάθλιψη
O καθηγητής Ν’Dow ηγείται στο πλαίσιο της κοινοπραξίας Innovative Medicine ενός έργου, του PIONEER, που στοχεύει να βελτιώσει τη διάγνωση και τη θεραπεία του καρκίνου του προστάτη.
Παράλληλα όμως η ΕΕ χρηματοδοτεί μια ακόμη πρωτοβουλία, το FAITH. Πρόκειται για μια ηλεκτρονική εφαρμογή που επιχειρεί να εντοπίσει επιζώντες από τον καρκίνο του προστάτη, οι οποίοι… μαστιγώνονται από τη κατάθλιψη.
«Η κατάθλιψη είναι μεγάλο ζήτημα», σημειώνει ο Gary McManus, που ηγείται της πρωτοβουλίας FAITH και εργάζεται στο Ινστιτούτο Walton, στο Γουότερφορντ της Ιρλανδίας. Τέσσερις στους 10 άνδρες που έχουν υποβληθεί σε θεραπεία για τον καρκίνο του προστάτη μαρτυρούν πως νιώθουν άγχος ή κατάθλιψη.
Μάλιστα, η ένταση των αρνητικών αυτών συναισθημάτων αυξάνεται ανάλογα με το στάδιο του καρκίνου (εάν δηλαδή είναι προχωρημένος), όπως προκύπτει από μελέτη του 2020 που διεξήγαγε η «Europa Uomo» – ένα ευρωπαϊκό κίνημα για την υποστήριξη των πασχόντων από τη συγκεκριμένη νόσο. Υπογραμμίζεται δε, ότι τα ίδια στοιχεία δείχνουν πως αυξάνεται και ο κίνδυνος αυτοκτονιών.
Φρένο στην εξάπλωση
Οταν ο προστάτης εντοπιστεί αρκετά νωρίς, μπορεί να επιτευχθεί θεραπεία. Εάν όμως ο καρκίνος εξαπλωθεί πέραν του προστάτη, το κόστος της θεραπείας αυξάνεται πολύ, εντούτοις τα αποτελέσματα είναι δυσανάλογα. Συνήθως οι μεταστάσεις αφορούν τα οστά και τους λεμφαδένες.
«Σε αυτό το στάδιο δεν υπάρχει θεραπεία», ομολογεί ο καθηγητής N’Dow. «Ακόμη και σήμερα διαγιγνώσκουμε πολλούς άνδρες σε προχωρημένο στάδιο – και αυτό είναι μία αποτυχία του συστήματος», προσθέτει.
Χωρίς θεραπεία, η μέση περίοδος επιβίωσης από τον καρκίνο του προστάτη που έχει εξαπλωθεί και σε άλλα όργανα είναι περίπου 21 μήνες. Το θετικό είναι πως με ορισμένες νέες θεραπείες κάποιοι ασθενείς με μεταστατικό καρκίνο του προστάτη μπορούν να επιβιώσουν έως και πέντε χρόνια – ή ακόμη περισσότερα.
Ακόμη και όταν ο καρκίνος του προστάτη είναι επιθετικός, εφόσον περιοριστεί στον αδένα του προστάτη, υπάρχουν θεραπευτικές επιλογές όπως η επέμβαση ή/και η ακτινοθεραπεία. Σύμφωνα με εκτιμήσεις περίπου το 95% των ασθενών παραμένουν στη ζωή 15 χρόνια μετά την αρχική διάγνωσή τους. Παρ’ όλα αυτά, η θεραπεία έχει παρενέργειες – για παράδειγμα στο ουροποιητικό ή στη στυτική λειτουργία.
Υπό τα δεδομένα αυτά, ο καθηγητής Ν’Dow χαιρετίζει τις πρόσφατες συστάσεις της ΕΕ για έλεγχο του προστάτη σε άνδρες ηλικίας έως 70 ετών, με αιματολογικές εξετάσεις αλλά και μαγνητική τομογραφία (MRI), συνυπολογίζοντας τους παράγοντες κινδύνου. Είναι άλλωστε τεκμηριωμένο πως ορισμένοι άνδρες άνω των 50 ετών (π.χ. αφρικανικής καταγωγής ή με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του προστάτη) διατρέχουν υψηλότερο ρίσκο και συνεπώς πρέπει να αποτελούν πληθυσμό-στόχο.
«Μαύρη» ψυχολογία
Εν μέσω των προσπαθειών για τον έγκαιρο εντοπισμό και θεραπεία της νόσου, η εφαρμογή FAITH εστιάζει στην ψυχολογική ευημερία των ασθενών. Και παρότι προς το παρόν δοκιμάζεται η αποτελεσματικότητά της σε ασθενείς που έχουν ξεπεράσει διαφορετικές περιπέτειες υγείας (καρκίνο του πνεύμονα ή του μαστού), θα μπορούσε να επεκταθεί και για άλλους επιζώντες, όπως για παράδειγμα άτομα που έχουν νικήσει τον καρκίνο του προστάτη.
Μελέτη της «Europa Uomo», που ολοκληρώθηκε πριν από δύο χρόνια καταγράφοντας τις αρνητικές ψυχολογικές επιπτώσεις, έδειξε πως το 0,5% των ασθενών βίωσε άγχος ή κατάθλιψη σε «ακραίο» βαθμό και το 4% σε «σοβαρό» βαθμό. Επίσης το 11% και το 28% ομολόγησαν πως βίωσαν τουλάχιστον ένα από τα δύο εξεταζόμενα αρνητικά συναισθήματα σε «μέτριο» ή «ελαφρύ» βαθμό.
Η εφαρμογή αναπτύσσεται από ευρωπαίους τεχνολόγους και ογκολόγους, οι οποίοι συνεργάζονται στενά. Οι μελέτες λαμβάνουν χώρα σε τρία νοσοκομεία και συγκεκριμένα στην Ιρλανδία, στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Ενα ρολόι που φορούν οι ασθενείς όταν βρίσκονται στο σπίτι καταγράφει κινήσεις, αλλά και τις συνήθειες ύπνου.
Οι πληροφορίες αυτές «ανεβαίνουν» σε μία εφαρμογή τηλεφώνου. Οι ίδιοι ασθενείς καλούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα να απαντούν σε ερωτήσεις της εφαρμογής, σχετικά με καθημερινές συνήθειές τους – π.χ. τις διατροφικές τους επιλογές. Παράλληλα, ειδικό λογισμικό ελέγχει τη φωνή του υπό εξέταση ατόμου ώστε να εντοπίσει τυχόν αλλαγές ή ενδείξεις που υποδηλώνουν σημάδια κατάθλιψης.
Συνολικά, παρακολουθούνται 27 σημεία-κλειδιά, σε μια προσπάθεια να αποκαλυφθεί ποια από αυτά θα μπορούσαν να επισημάνουν μια καθοδική πορεία της ψυχολογικής κατάστασης του ατόμου. Τα αποτελέσματα θα συγκριθούν και συνεπακόλουθα θα αξιολογηθούν από ερωτηματολόγια που χρησιμοποιούν ήδη οι γιατροί για την παρακολούθηση των ασθενών.
«Μόλις ο ασθενής λάβει εξιτήριο από το νοσοκομείο είναι συχνά μόνος του», επισημαίνει ο McManus. «Εάν το νοσοκομείο όμως δώσει στον ασθενή αυτήν την εφαρμογή, οι γιατροί θα έχουν τη δυνατότητα να τον παρακολουθούν εξ αποστάσεως».
Πληροφορίες
Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί πως μέσω της εφαρμογής δεν θα διακινούνται ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα στο Διαδίκτυο. Αντίθετα, μέσω ενός ειδικού αλγόριθμου το τηλέφωνο ενημερώνεται και έπειτα τροφοδοτεί με σημαντικές πληροφορίες την ομάδα ανάπτυξης. Μέσω της διαδικασίας αυτής, βελτιώνεται η απόδοση της εφαρμογής. Τελικά, εάν η εφαρμογή λάβει ανησυχητικά σήματα, «σημαίνει συναγερμός στο νοσοκομείο για άμεση επικοινωνία με τον ασθενή», καταλήγει ο ίδιος.
Η ολιστική προσέγγιση του ασθενούς, που αφορά τόσο τη διάγνωση και τη θεραπεία όσο και τη φροντίδα της ψυχικής υγείας των ασθενών που έχουν διαγνωστεί με καρκίνο του προστάτη, είναι ένας από τους κεντρικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Ενωσης Ουρολογίας, σημειώνει ο αναπληρωτής γενικός γραμματέας και αρμόδιος για την εκπαίδευση, καθηγητής N’Dow.
«Ο ψυχολογικός αντίκτυπος της διάγνωσης ή των θεραπειών είναι τεράστιος. Αυτό είναι κάτι που καταλάβαμε με το PIONEER». Μάλιστα και για τον λόγο αυτόν οι ίδιοι οι ασθενείς παίζουν σημαντικό ρόλο, συμμετέχοντας ενεργά σε συζητήσεις για να εντοπιστούν οι απαντήσεις σε βασικά ερευνητικά ερωτήματα.
«Οι ασθενείς γνωρίζουν τι χρειάζονται», προσθέτει ο καθηγητής. Στόχος είναι η βελτίωση της ζωής ακόμη και των πιο ευάλωτων, ενώ στο επίκεντρο μπαίνει η ψυχολογική ευημερία των ασθενών αλλά και των οικογενειών τους.
*Η έρευνα για το παρόν άρθρο χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ. Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο περιοδικό «Horizon», το περιοδικό της ΕΕ για την Ερευνα και την Καινοτομία.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΑ ΝΕΑ
