Πρόσφατα ο αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων αποφάνθηκε θετικά για την κυκλοφορία στην αγορά ενός καλλιεργημένου στο εργαστήριο κρέατος για ανθρώπινη κατανάλωση. Έλληνες και ξένοι ειδικοί τοποθετούνται σχετικά στο Dnews.
Το 2019 στο Βερολίνο ο Ολλανδός καθηγητής Φυσιολογίας Mark Post κατά τη διάρκεια του Falling Walls Summit προσπάθησε να πείσει και τον τελευταίο δύσπιστο ακροατή ότι το “cultured meat” (καλλιεργημένο κρέας) είναι η τροφή του μέλλοντος και μια ουσιαστική βιώσιμη λύση για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Τα στοιχεία που παρουσίασε ήταν αδιαμφισβήτητα: Μέχρι το 2050, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα ξεπεράσει τα 9 δισεκατομμύρια και η ζήτηση κρέατος θα αυξηθεί κατά 70% σύμφωνα με την Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ. Αναφορικά με τη γεωργία, αυτή παράγει το 15% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, δηλαδή, όσο ολόκληρος ο τομέας των μεταφορών συνδυαστικά (συμπεριλαμβανομένων όλων των αυτοκινήτων και των αεροσκαφών).
Αντίθετα, η παραγωγή του εργαστηριακού κρέατος έχει μέχρι και 96% χαμηλότερες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, απαιτεί μέχρι και 99% λιγότερα εδάφη και μέχρι 96% λιγότερο νερό. «Επιπλέον, το 40% της τροφής μας είναι food loss. Αν καταφέρουμε να αντικαταστήσουμε το 15% της ζωικής παραγωγής με εργαστηριακό κρέας και να το μειώσουμε από 40% στο 10%, νομίζω ότι θα έχουμε κάνει ένα πολύ μεγάλο βήμα», μου είπε ο ίδιος αργότερα σε μια κατ’ ιδίαν συζήτηση. Ο καθηγητής Post είχε κάνει «θόρυβο» το 2013 δημιουργώντας το πρώτο μπέργκερ από βοδινό στο εργαστήριο, το οποίο ήταν ένα σχετικά σκληρό και όχι τόσο ζουμερό κρέας. Κάποιοι τότε μίλησαν για μια διατροφική επανάσταση και κάποιοι άλλοι για ένα μπέργκερ… «Φρανκεστάιν!».
Ωστόσο μέχρι σήμερα, η “Mosa Meat”, η start-up που δημιούργησε για να παραγάγει το προϊόν δεν κατάφερε να μπει στην ευρωπαϊκή αγορά και μετά στην παγκόσμια. Μέχρι στιγμής, το μόνο εργαστηριακό κρέας που εγκρίθηκε το 2020 είναι ένα προϊόν κοτόπουλου που κυκλοφορεί στη Σιγκαπούρη από την εταιρεία Good Meat.
Σήμερα υποστηρίζεται ότι η υφή αλλά και η γεύση του εργαστηριακού κρέατος έχει βελτιωθεί σημαντικά, και οι δημιουργοί του αναφέρουν ότι είναι μοριακά το ίδιο με το κρέας ζώων, είναι απολύτως ασφαλές, παράγεται σε καθαρό αποστειρωμένο περιβάλλον (αποφεύγοντας τις επιμολύνσεις), χωρίς την χρήση αντιβιοτικών (παρότι στην αρχή χρησιμοποιήθηκαν, αλλά απορρίφθηκαν μετέπειτα). Είναι επίσης απαλλαγμένο από τεχνητές αυξητικές ορμόνες που χρησιμοποιούνται για την ταχύτερη ανάπτυξη του ζωικού κεφαλαίου και δεν υπόκειται σε καμιά γενετική τροποποίηση. Τα κύτταρα κάνουν σε εργαστηριακό περιβάλλον ό, τι κάνουν κανονικά και στο εσωτερικό του ζώου, επομένως δεν χρειάζεται να επαναπρογραμματιστούν.
Ο ερευνητής στο Ινστιτούτο Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, Δρ. Γεώργιος Κ. Συμεών στο σημείο αυτό διευκρινίζει ότι ειδικά στην ΕΕ η «άποψη ότι στη ζωική παραγωγή χρησιμοποιούνται αυξητικές ορμόνες και γενετικές τροποποιήσεις είναι αστικός μύθος και απόλυτα λανθασμένη και χρησιμοποιείται για να δημιουργεί εντυπώσεις. Η αύξηση της παραγωγικότητας έχει προέλθει μέσα από τη γενετική βελτίωση των ζώων, με μεθόδους επιλογής και διασταύρωσης, με την εφαρμογή διατροφής ακριβείας και τη βελτίωση των συνθηκών εκτροφής».
Upside Foods
«Ωστόσο παραμένουν ακόμη ζητήματα αδιευκρίνιστα, όπως π.χ. ποιος θα είναι ό χρόνος διάρκειας ζωής των καλλιεργημένων εργαστηριακά τροφίμων, αν μπορούν ή όχι να υποστηρίξουν την ανάπτυξη ή επιβίωση των παθογόνων (π.χ. λιστέρια) ή ποια consortia (κοινότητες) μικροοργανισμών θα επικρατούν και θα δημιουργούν προϋποθέσεις για το ρυθμό ή τον τύπο της αλλοίωσης», παρεμβαίνει ο καθηγητής Μικροβιολογίας Τροφίμων του Τμήματος Επιστήμης Τροφίμων & Διατροφής τους Ανθρώπου, στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, κ. Γεώργιος-Ιωάννης Νυχάς, ο οποίος κατά καιρούς συμπεριλαμβάνεται σε λίστες με τους πλέον επιδραστικούς επιστήμονες παγκοσμίως.
«Πράσινο φως» από τον FDA
Εννέα χρόνια μετά τη δημιουργία του πρώτου εργαστηριακού μπέργκερ ο αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) ολοκλήρωσε την πρώτη διαβούλευση πριν από την κυκλοφορία στην αγορά ενός τρόφιμου για ανθρώπινη κατανάλωση που παρασκευάζεται από καλλιεργημένα ζωικά κύτταρα. «Αξιολογήσαμε τις πληροφορίες που υποβλήθηκαν στην υπηρεσία και προς το παρόν δεν έχουμε περαιτέρω ερωτήσεις αναφορικά με το συμπέρασμα ασφάλειας της εταιρείας. Η εταιρεία θα χρησιμοποιήσει τεχνολογία καλλιέργειας ζωικών κυττάρων και θα πάρει ζωντανά κύτταρα από κοτόπουλα για να τα αναπτύξει σε ελεγχόμενο περιβάλλον και να παρασκευάσει το προϊόν στο εργαστήριο», γράφει η ανακοίνωση που εξέδωσε ο FDA πριν λίγες μέρες, ενθαρρύνοντας τους παραγωγούς και τους υποστηρικτές του εργαστηριακά καλλιεργημένου κρέατος.
Το εν λόγω προϊόν είναι ένα κοτόπουλο «χωρίς σφαγή», το οποίο θα μπορούσε να διατεθεί στο κοινό μέσα στους επόμενους μήνες, την ώρα που ειδικοί μιλούν για περίπου 70 δισεκατομμύρια ζώα που οδηγούνται σε σφαγή ετησίως. Η αμερικανική εταιρία Upside Foods βρίσκεται πίσω από αυτό το καλλιεργημένο στο εργαστήριο κοτόπουλο- που δείχνει και πρέπει να είναι – βιολογικά πανομοιότυπο με το συμβατικό κρέας.
Upside Foods
Και μπορεί ο FDA να εξάντλησε τα ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια, αλλά σύμφωνα με τον καθηγητή Νυχά, η λέξη ασφάλεια εν προκειμένω δεν αναφέρεται στους βιολογικούς κινδύνους (που μπορεί να είναι βιολοπαθογόνοι μικροοργανισμοί ή προϊόντα μεταβολισμού όπως μυκοτοξίνες), στους φυσικούς ή στους χημικούς. Επιπλέον, η εθελοντική διαβούλευση πριν από τη διάθεση στην αγορά ενός προϊόντος δεν αποτελεί τεχνικά μια διαδικασία έγκρισης και ισχύει μόνο για προϊόντα της συγκεκριμένης εταιρείας, αν και ο FDA είναι έτοιμος να συνεργαστεί και με άλλες εταιρείες που αναπτύσσουν τρόφιμα από καλλιεργούμενα ζωικά κύτταρα, σύμφωνα με μια άλλη ανακοίνωση.
Πώς παρασκευάζεται το εργαστηριακό κοτόπουλο
Σύμφωνα με τη New York Times, ο Δρ Βαλέτι είναι καρδιολόγος και εμπνεύστηκε την ιδέα δημιουργίας εργαστηριακού κρέατος από τα βλαστοκύτταρα που χρησιμοποιεί για την αποκατάσταση της καρδιάς των ασθενών. Παράτησε τη δουλειά του, μετακόμισε στην Καλιφόρνια και το 2015 ίδρυσε την εταιρεία με την επωνυμία Memphis Meats, την οποία μετονόμασε σε Upside Foods, προσελκύοντας σημαντικούς επενδυτές, συμπεριλαμβανομένων των Tyson Foods, Threshold Ventures, Bill Gates, Cargill και Sir Richard Branson.
Στο επίσημο σάιτ της εταιρείας αναφέρεται πως οι ερευνητές της διερευνούν τη λήψη δείγματος πρωτογενών κυττάρων (βλαστοκυττάρων) από κοτόπουλο ή γονιμοποιημένο ωάριο με μια ποικιλία μεθόδων, συμπεριλαμβανομένων βιοψιών από ζωντανά και από πρόσφατα σφαγμένα ζώα και από αυγά. Από τα δείγματα επιλέγονται τα ιδανικότερα κύτταρα για την ανάπτυξη μιας εμπορικής κυτταρικής σειράς και αναπτύσσονται αθανατοποιημένες κυτταρικές γραμμές που μπορούν να πολλαπλασιαστούν σχεδόν απεριόριστα (όπως τα καρκινικά), μειώνοντας ακόμα περισσότερο τον αριθμό των βιοψιών (νέων κυτταρικών λήψεων). Σύμφωνα με την εταιρεία, τα πρώτα της εμπορικά προϊόντα θα παραχθούν χρησιμοποιώντας κύτταρα από γονιμοποιημένα ωάρια κοτόπουλου.
Η εταιρεία έχει αναπτύξει μια δική της πατέντα για μέσο κυτταροκαλλιέργειας ή για τη θρέψη των κυττάρων, που αποτελείται από κοινές ενώσεις που βρίσκονται στις ζωοτροφές και στις ανθρώπινες τροφές, συμπεριλαμβανομένων αμινοξέων, λιπαρών οξέων, σακχάρων, ιχνοστοιχείων, αλάτων και βιταμινών. Έτσι τα κύτταρα τρέφονται με τον ίδιο τύπο θρεπτικών συστατικών που θα λάμβαναν και μέσα στο σώμα ενός ζώου. Η ανάπτυξη ξεκινά μέσα σε μικρούς ανοξείδωτους καλλιεργητές και σταδιακά κλιμακώνεται σε μεγαλύτερους καθώς αυξάνεται ο όγκος των ιστών. Μετά από περίπου 3 εβδομάδες ο ιστός που λαμβάνεται έχει ένα χρώμα ελαφρώς πιο χλωμό αλλά κατά τα άλλα παρόμοιο με του ωμού κοτόπουλου και το σχήμα του καλλιεργητή, το οποίο μπορεί να αλλάξει .
«Η κύρια διαφορά μεταξύ της διατροφής ενός ζωντανού ζώου και της θρέψης των κυττάρων μας είναι η μορφή των συστατικών. Για παράδειγμα, ενώ ένα ζωντανό κοτόπουλο τρέφεται με καλαμπόκι, το οποίο αποτελείται από υδατάνθρακες και πρωτεΐνες, εμείς ταΐζουμε τα κύτταρά μας απευθείας με υδατάνθρακες και πρωτεΐνες», διευκρινίζουν οι ερευνητές, οι οποίο προς το παρόν εστιάζουν σε τεχνικές που θα τους επιτρέψουν την παραγωγή με χαμηλότερο κόστος και σε μεγαλύτερη κλίμακα, με ασφάλεια και αξιοπιστία.
«Μειώσαμε δραματικά το κόστος παραγωγής μας τα τελευταία δύο χρόνια και επιδιώκουμε συνεχή μείωση καθώς κλιμακώνουμε την παραγωγή. Ο τελικός στόχος μας είναι να παράγουμε κρέας κυτταροκαλλιέργειας με κόστος συγκρίσιμο και τελικά χαμηλότερο από το συμβατικό», αναφέρει η εταιρεία μέσα στο σάιτ. Αρκεί να σκεφτεί κάποιος πως το πρώτο μπέργκερ του Καθ. Mark Post, που ήταν αποτέλεσμα έρευνας πολλών ετών στο πανεπιστήμιο του Μάαστριχτ, χρειάστηκε 3 μήνες για να αναπτυχθεί, ζύγιζε μόλις 142 γραμμ. και κόστισε περισσότερα από € 350.000!
Upside Foods
Στην ίδια γραμμή κινείται και η εταιρεία του Καθ. Post: «Τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήσαμε σημαντικές βελτιώσεις που μείωσαν σημαντικά την τιμή του κρέατος μας. Ο στόχος μας μελλοντικά είναι να φτάσει σε όλες τις αγορές στην τιμή των 10 ευρώ. Αυτό που φοβάμαι είναι να μην καταστεί το εκτρεφόμενο ζωικό κρέας σπάνιο, γιατί τότε η τιμή του θα εκτοξευτεί!».
Η Mosa Meat, το 2020 αφαίρεσε όλο τον εμβρυϊκό βόειο ορό που χρησιμοποιούσε από το μέσο ανάπτυξής της, γεγονός που οδήγησε σε μείωση του κόστους του κατά 88 φορές και τον περασμένο Μάιο αφαίρεσε γενικά όλα τα ζωικά συστατικά από το μέσο που χρησιμοποιεί για την ανάπτυξη του κυτταρικού λίπους. Αντίστοιχα, η Upside Foods δηλώνει πως, με μια ομάδα ειδικών που ηγήθηκαν στο παρελθόν κορυφαίων εταιρειών βιοτεχνολογίας και φαρμακευτικών προϊόντων, εργάζεται στον ορό χωρίς ζωικά συστατικά εδώ και χρόνια.
«Η αναζήτηση εναλλακτικών προσεγγίσεων για την εύρεση ή και αντικατάσταση ζωικών πρωτεϊνών η βιο-ενεργών συστατικών (π.χ. έντομα, άλγη) ή άλλων πηγών ενέργειας είναι πρωταρχικής σημασίας για τον άνθρωπο, ιδιαίτερα σήμερα όπου πρέπει στρατηγικά να αναζητηθούν βιώσιμες λύσεις ώστε να επιτευχθεί επάρκεια ασφαλών τροφίμων με χαρακτηριστικά υψηλής ποιότητας και διατροφικής αξίας. Αυτές οι προσεγγίσεις μπορεί να αποδειχθούν υψίστης σημασίας και να προσφέρουν ουσιαστικές λύσεις», σχολιάζει ο Καθ. Νυχάς.
Η ισραηλινή Future Meat Technologies χρησιμοποιεί επίσης ένα μέσο ανάπτυξης χωρίς ζωικά συστατικά που αναπτύχθηκε σε συνεργασία με την Archer Daniels Midland και το οποίο καθαρίζεται και μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί. Τον περασμένο Φεβρουάριο, η εταιρεία είπε ότι με αυτό το μέσο μείωσε το κόστος παραγωγής ενός εργαστηριακού στήθους κοτόπουλου στα 7,50 δολάρια. Τον Ιανουάριο του 2020, η εταιρεία Nutreco συνεργάστηκε με τη Mosa Meat και την BlueNalu για να δημιουργήσει επίσης ένα μέσο ανάπτυξης χωρίς ζωικά συστατικά. «Προφανώς οι προσεγγίσεις αυτές, πρέπει να αξιολογηθούν μέσω των υπαρχόντων τεχνολογιών και, μέσω εργαλείων που κατέχει η επιστημονική κοινότητα, να δοθούν απαντήσεις σε καίρια και ουσιαστικά θέματα (όπως π.χ. η ανάλυση της επικινδυνότητας, η έκθεση σε πιθανούς και αναδυόμενους κινδύνους κλπ.), τοποθετώντας τα στη σωστή διάσταση. Η προσπάθεια αποδόμησης ή υπερεκτίμησης αυτών των προσεγγίσεων μόνο αρνητικά μπορεί να συνεισφέρει στην προσπάθεια του ανθρώπου να λειτουργήσει στρατηγικά για να αντιμετωπίσει τους μέχρι τώρα ορατούς κινδύνους (κλιματική αλλαγή, υπερπληθυσμός)», καταλήγει ο Καθηγητής
Ωστόσο, δεν λείπουν και επικριτές που ξεκινούν από την αμφισβήτηση της προθυμίας των ανθρώπων να φάνε εργαστηριακό κρέας και και φτάνουν μέχρι την υποβάθμιση ενός σημαντικού παραγωγικού κλάδου. «Η παρασκευή και διάθεση τεχνητού κρέατος από κοτόπουλο, σε τιμές συγκρίσιμες με την συμβατική παραγωγή, θα μπορούσε να έχει πολύ σημαντικές επιπτώσεις στον κλάδο της πτηνοτροφίας και της κτηνοτροφίας γενικότερα. Ειδικά για την Ελλάδα, όπου το κοτόπουλο, μαζί με τα αυγά, είναι τα μοναδικά ζωικά προϊόντα στα οποία η χώρα διαθέτει σχετική αυτάρκεια (πάνω από 85 %), και το κόστος παραγωγής είναι αυξημένο λόγω των μεγάλων εισαγωγών ζωοτροφών, η τάση αυτή έχει τη δυνατότητα να πλήξει σημαντικά τον τελευταίο ίσως κλάδο της ελληνικής κτηνοτροφίας που λειτουργεί σε υγιή βάση. Από την άλλη πλευρά, προφανώς και δε θα πρέπει να υπερεκτιμάται ή να υποβιβάζεται κάθε προσπάθεια που εστιάζει στη λύση του επισιτιστικού προβλήματος και στην αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής», επισημαίνει ο Δρ. Συμεών, συμπληρώνοντας πως ειδικά η πτηνοτροφία έχει πολύ μικρότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε σχέση με άλλους κλάδους της ζωικής παραγωγής και κατά συνέπεια επιδρά λιγότερο στην κλιματική αλλαγή. «Λόγω της υψηλής παραγωγικότητας, οι τιμές διάθεσης του κρέατος είναι χαμηλότερες από κάθε άλλο είδος κρέατος, καθιστώντας το κοτόπουλο το «κρέας του φτωχού». Ειδικά πριν την παγκόσμια οικονομική κρίση και το ράλι ανόδου των τιμών των ζωοτροφών, η μέση τιμή πώλησης ήταν κοντά στα 2 ευρώ ανά κιλό, φθηνότερη ακόμα και από πολλά φυτικά προϊόντα». Φθηνότερη ίσως και από το “culture meat”.
