Στην καθημερινή μας ζωή συχνά ερχόμαστε αντιμέτωποι με διάφορες αλλαγές, μικρότερες ή πιο ριζικές, οι οποίες μπορεί να μας επηρεάσουν με ποικίλους τρόπους, δημιουργώντας σκέψεις, έντονα συναισθήματα ενδεχομένως και αβεβαιότητα για το μέλλον. Ωστόσο, αρκετές φορές με την πάροδο του χρόνου επιτυγχάνουμε να προσαρμοστούμε στις καταστάσεις που αλλάζουν τη ζωή μας ή προκαλούν δυσάρεστα συναισθήματα (π.χ. άγχος, στεναχώρια, θλίψη), κάτι που οφείλεται στην ανθεκτικότητα.
Η ψυχική ανθεκτικότητα (resilience) δεν αποτελεί εγγενές και αμετάβλητο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας. Αντιθέτως, είναι το αποτέλεσμα μιας συνεχούς και σκόπιμης διαδικασίας που αφορά στην προσωπική ανάπτυξη του ατόμου. Αφορά σε σκέψεις, συμπεριφορές και ενέργειες που ο καθένας μπορεί να μάθει και να καλλιεργήσει., απαιτεί χρόνο για να αναπτυχθεί, ενώ ταυτόχρονα εξαρτάται και από τις εκάστοτε συνθήκες.
Ως ψυχική ανθεκτικότητα ορίζεται η ικανότητα προσαρμογής μας σε καταστάσεις πιεστικές ή αγχογόνες (π.χ. προβλήματα υγείας, οικογενειακά / διαπροσωπικά, οικονομικά, επαγγελματικά) και δεν συνεπάγεται την απουσία βίωσης δυσκολιών, πόνου ή αγωνίας. Αντιθέτως, αφορά στην αντιμετώπιση δύσκολων ή απρόσμενων καταστάσεων, στην ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων και στην ανάκαμψη μετά την αντιμετώπισή τους, προάγoντας έτσι την αυτεπάρκειά μας. Σημαντικοί παράγοντες της ανθεκτικότητας αποτελούν η αναγνώριση των προτερημάτων και αδυναμιών μας, η εμπιστοσύνη στο προσωπικό μας ένστικτο, η διαχείριση δυσάρεστων συναισθημάτων, η προσαρμοστικότητα στις αλλαγές, καθώς και η ανάπτυξη στενών και ασφαλών διαπροσωπικών σχέσεων. Επιπλέον, η ικανότητα ελέγχου διαφόρων πτυχών της ζωής μας, αλλά ταυτόχρονα η εμπιστοσύνη και η αποδοχή ότι κάποιες καταστάσεις συμβαίνουν για κάποιο λόγο αποτελούν εκφάνσεις της ψυχικής ανθεκτικότητας.
Μπορούμε να σκεφτούμε την ανθεκτικότητα σαν να κάνουμε κανό σε ένα ποτάμι. Κατά τη διαδρομή θα συναντήσουμε απότομες στροφές, γαλήνια νερά αλλά και καταρράκτες. Όπως και στη ζωή οι αλλαγές που βιώνουμε κατά διαστήματα μας επηρεάζουν διαφορετικά. Ταξιδεύοντας όμως στο ποτάμι, αυτό σε βοηθάει να αποκτήσεις γνώσεις για το ποτάμι, να το μάθεις και να έχεις τις παλιές εμπειρίες σου να διαχειριστείς τα προβλήματα.
Στο ταξίδι σου θα πρέπει να κινείσαι βάσει σχεδίου να έχεις μια στρατηγική που πιστεύεις ότι θα είναι η σωστή για σένα. Είναι σημαντικό να έχεις παρατηρητικότητα και εμπιστοσύνη στην ικανότητά σου να ξεπερνάς τα εμπόδια, χρειάζεσαι κουράγιο και εσωτερική δύναμη να κινείσαι ευέλικτα ανάμεσα στα κύματα. Χρειάζεσαι συντρόφους που να εμπιστεύεσαι, που θα σε συνοδεύουν στο ταξίδι και θα σε βοηθούν να αντιμετωπίσεις τα απότομα ρεύματα και άλλες δυσκολίες του ποταμού.
Μπορεί κάποια στιγμή να χρειαστεί να βγεις στην όχθη και να ξεκουραστείς, αλλά για να φτάσεις στο τέρμα του ταξιδιού χρειάζεται να ξαναμπείς στη βάρκα σου.
Παρακάτω αναφέρονται μερικοί από τους παράγοντες που συντελούν στην ανάπτυξη της ανθεκτικότητας, καθώς και προτάσεις / συμβουλές, για την ενίσχυσή της.
Αφιερώστε ουσιαστικό και ποιοτικό χρόνο στην οικογένεια και τους φίλους.
Επιδιώξτε να συνδεθείτε με άτομα που χαρακτηρίζονται από κατανόηση και ενσυναίσθηση και θα ακούσουν με προσοχή τα προβλήματα που σας απασχολούν, υπενθυμίζοντάς σας ότι δεν είσαστε μόνοι. Συχνά εν μέσω δυσκολιών μπορεί να νιώσετε την ανάγκη για απόσυρση και απομόνωση ωστόσο, αυτός ο τρόπος δεν είναι ο πιο αποτελεσματικός. Αντιθέτως, προτιμήστε να εκφράσετε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας σε άτομα που εμπιστεύεστε, λαμβάνοντας βοήθεια και συναισθηματική υποστήριξη, κάτι που θα έχει θετικό αντίκτυπο στη διάθεση και την ψυχική σας ανθεκτικότητα.
Γίνετε μέλος μιας ομάδας.
Σκεφτείτε χόμπυ από τα οποία αντλείτε ευχαρίστηση (π.χ. κηπουρική, μαγειρική, μουσική), αναζητήστε τις σχετικές τοπικές, και όχι μόνο, ομάδες και γίνετε μέλος. Η επικοινωνία και ανταλλαγή απόψεων με άτομα που μοιράζονται τα ίδια ενδιαφέροντα με εσάς, θα ενισχύσει την αυτοπεποίθηση και το αίσθημα του ανήκειν, ενώ παράλληλα θα διευρύνει το διαπροσωπικό σας δίκτυο.
Συμμετέχετε εθελοντικά σε συλλογικές δράσεις.
Η προσφορά βοήθειας σε άτομα που είναι σε ανάγκη (π.χ. ευπαθείς ομάδες, ηλικιωμένοι) θα αναπτύξει το αίσθημα σκοπού και θα σας δημιουργήσει θετικά συναισθήματα.
Περάστε το χρόνο σας δημιουργικά.
Αναζητήστε ευκαιρίες να ασχοληθείτε με δημιουργικές δραστηριότητες κατά την παραμονή σας στο σπίτι. Δημιουργήστε κατασκευές, χειροτεχνίες, παίξτε επιτραπέζια με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας ή επιλέξτε πιο μοναχικές, αλλά εξίσου ευχάριστες δραστηριότητες, όπως η ανάγνωση βιβλίων.
Θέστε στόχους προς επίτευξη.
Σκεφτείτε νέους στόχους, που θα θέλατε να δοκιμάσετε και επιχειρήστε να τους επιτύχετε. Φροντίστε οι στόχοι να είναι ρεαλιστικοί και εφικτό να πραγματοποιηθούν, λαμβάνοντας υπόψιν τις συνθήκες και το πρόγραμμα της καθημερινής σας ζωής. Ξεκινήστε ένα νέο χόμπυ (π.χ. εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου ή μιας ξένης γλώσσας, μαθήματα ζωγραφικής) και αφιερώστε μερικές ώρες εβδομαδιαίως ασχολούμενοι με αυτό. Η επίτευξη νέων στόχων μπορεί να έχει πολλαπλά οφέλη και συγκεκριμένα, θα σας προσφέρει ευχαρίστηση και θα αυξήσει την αυτοεκτίμησή σας.
Υγιεινός τρόπος ζωής – Διατροφή / Σωματική άσκηση / Ύπνος
Η εξασφάλιση ενός υγιεινού τρόπου ζωής επιδρά θετικά στη σωματική και την ψυχική υγεία. Κάνοντας μικρές και σταδιακές αλλαγές στο καθημερινό σας πρόγραμμα, θα συμβάλλετε στη βελτίωση της ευεξίας σας. Η αυτοφροντίδα και η δέσμευση σε έναν υγιεινό τρόπο ζωής μπορούν να ενισχύσουν το σώμα σας να διαχειριστεί καλύτερα το άγχος, το οποίο έχει αρνητικό αντίκτυπο όχι μόνο στο σωματικό, αλλά και τον ψυχικό σας εαυτό. Συνεπώς, φροντίστε να ακουλουθείτε μια σωστή και ισορροπημένη διατροφή, να ενυδατώνεστε και να καταναλώνετε πολλά υγρά (νερό, χυμούς), περιορίστε την κατανάλωση αλκοόλ, αθληθείτε τακτικά και εξασφαλίστε επαρκείς ώρες ύπνου.
Διαχείριση του στρες
Οι εκδηλώσεις άγχους και φόβου εν όψει δυσκολιών αποτελούν συχνή αντίδραση πολλών ατόμων ανεξαρτήτως αν πρόκειται για ενήλικες ή παιδιά. Το στρες αφορά στην αντίδραση του οργανισμού μας, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με απειλητικές ή πιεστικές καταστάσεις, προκειμένου να ανταπεξέλθουμε σε αυτές. Ωστόσο, το παρατεταμένο στρες μπορεί να έχει επιπτώσεις στην υγεία μας (π.χ. αλλαγές στον ύπνο και τη διατροφή, δυσκολία συγκέντρωσης, εμφάνιση συμπτωμάτων άγχους ή κατάθλιψης) ή να μας οδηγήσει σε επιβλαβείς συμπεριφορές (π.χ. υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ). Συνεπώς, είναι χρήσιμο να προσπαθείτε να διατηρείτε τα επίπεδα του άγχους χαμηλά και να βρίσκετε τρόπους διαχείρισής του.
Προώθηση της ψυχικής ευεξίας
Η ψυχική μας υγεία συχνά επηρεάζεται από τις τρέχουσες καταστάσεις ή αλλαγές, ειδικά όταν αυτές συνεπάγονται άγχος ή θλίψη. Η βίωση τέτοιων συναισθημάτων για μεγάλο χρονικό διάστημα είναι δυνατόν να επηρέασει την καθημερινότητα και τη λειτουργικότητά σας, δημιουργώντας αισθήματα απογοήτευσης ή και εγκλωβισμού. Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι σημαντικό να θυμόσαστε ότι υπάρχουν τρόποι για να αποτρέψετε τα αρνητικά συναισθήματα να σας κατακλύσουν. Η επικοινωνία με σημαντικά για εσάς πρόσωπα, η φροντίδα του σώματός σας, η ενασχόληση με ένα χόμπυ, η χαλάρωση, η αποδοχή των αλλαγών στη ζωή σας, αλλά και η διατήρηση μιας αισιόδοξης στάσης απέναντι σε αυτές μπορούν να προάγουν την ψυχική ευεξία και ανθεκτικότητα.
Να κάνουμε το ταξίδι να αξίζει. Γιατί όπως λέει κι ο Καβάφης…
Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν.
